درمان بیش فعالی کودکان روش‌های متنوعی دارد که روان درمانی یکی از این شیوه‌ها است، که به عنوان مکمل در کنار دارو و سایر روش‌های درمانی به کار می رود.

در مطلب قبل درباره انواع روش‌های درمان بیش فعالی صحبت کردیم، که در مقاله درمان بیش فعالی می‌توانید آن را مطالعه کنید. در این مطلب نیز به صورت مختصر شما را با درمان بیش فعالی کودکان به شیوه روان درمانی آشنا می کنیم.

پیشنهاد میکنیم این مقاله را مطالعه کنید: درمان وسواس با نوروفیدبک

عوارض اختلال بیش‌فعالی در صورت عدم درمان

کودکان بیش‌فعال زندگی را برای والدین سخت می‌کنند و احتمالاً خودشان نیز در دوران مدرسه دچار افت عملکرد تحصیلی و تربیتی خواهند شد.

معمولاً در محیط مهد و مدرسه با همسالان درگیری دارند و در آینده عزت نفس پایینی خواهند داشت و در برقراری ارتباط با بزرگسالان دچار مشکل می‌شوند.

در صورتیکه به درمان اختلال بیش فعالی کودک توجه لازم نشود، کودک با مشکلاتی همچون افت تحصیلی، کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس، احساس بی لیاقتی، سر خوردگی، ناامیدی و افسردگی مواجه می‌شود.

عدم درمان بیش فعالی در بزرگسالی با عوارضی مانند کسب حقوق پایین‌تر از میانگین جامعه، بروز تخلفات بیشتر و تصادفات مکرر رانندگی همراه است.

همچنین امکان ریسک ابتلا به اعتیاد یا سایر رفتارهای بزهکارانه در بزرگسالی این کودکان بیشتر می‌شود. همچنین در صورت عدم درمان، ممکن است با سایر اختلالات روان‌پزشکی مانند افسردگی،  اضطراب، لکنت زبان، اقدام  به اعمال مخربی مانند مخالفت و گستاخی با بزرگترها روبرو خواهیم شد.

درمان اختلال ترس با نوروفیدبک

همچنین این اختلال در بزرگسالی نیز باعث تاثیر منفی بر روابط زناشویی شخص می‌شود، از جمله این مشکلات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

o      احساس خشم، ناامیدی و رفتار نامناسب عاطفی در روابط زناشویی

o      نداشتن حواس و تمرکز کافی

o      از دست دادن شریک زندگی

o      احساس ناامیدی و عصبانیت

o      بروز احساس ناخوشایند به دلیل توجه نکردن شریک زندگی

o      افزایش تحریک پذیری و سردرگمی

o      احساس ناامیدی و اعتماد به نفس برای لایق شریک زندگی بودن

o      شکست در شروع یک رابطه خوب

o      احساس اضطراب یا اشتیاق افراطی

o      علائم مانند فراموش‌کاری و مشکلات در رفتار در کنار شریک زندگی

با توجه به این موضوعات به موقع درمان نکردن اختلال بیش فعالی در سنین کودکی، می‌تواند دامنه این اختلال را به سنین بزرگسالی نیز کشانده و در روند زندگی بزرگسالان نیز اخلال ایجاد کند.

پیشنهاد میکنیم این مقاله را مطالعه کنید: انواع بیش فعالی

درمان بیش فعالی کودکان با روان درمانی

بسیاری از والدین کودکان مبتلا به بیش فعالی تصور می‌کنند آن‌ها اخلال‌گر و یا شرور هستند و به دلیل اینکه فکر می‌کنند رفتارهای آن‌ها غیراخلاقی است. به همین دلیل کودک را نزد یک روان درمانگران می‌برند.

البته که باید بدانید، درمان بیش فعالی کودکان با روان درمانی تاثیر فراوانی بر روی فرآیند درمان این کودکان دارد. روان درمانگران بر روی رفتارهای این کودکان کار می‌کنند و سعی می‌کنند با شرطی سازی‌های مختلف رفتار آن‌ها را تغییر دهند.

روان درمانی مکانیزمی شبیه به عمل نوروفیدبک دارد، با این تفاوت که سعی درمانگر بر این است که رفتارهای مختلف را مرحله به مرحله اصلاح کند.

معمولاً روان درمانگران با دادن تکالیف مختلف به کودک مبتلا به کمبود توجه-بیش فعالی در محیط‌های خارج از کلینیک، سعی می‌کنند تا الگوی رفتاری افراد را تغییر دهند و در نهایت آن‌ها را به افرادی بهنجار و طبیعی نزدیک کنند.

تقویت اعتماد به نفس برای آنهایی که بیماری بیش فعالی دارند هدف مهمی است. این بیماران تصور می‌کنند که بهتر از اینکه هستند نمی‌شوند و بیشتر از این نمی‌شود کاری انجام داد.

اگر آنها مرتب شکست بخورند و سرخورده شوند دیگر برایشان مسلم می‌شود که قادر به انجام کاری نیستند، این افراد از خود انتقاد می‌کنند و در مورد آینده منفی فکر می‌کنند و به این دلیل توانایی‌های خود را باور ندارند.

درمان بیش فعالی کودکان با روان درمانی بخش مهمی از فرآیند درمان بیش فعالی است. با روان درمانی شخص اعتماد به نفس پیدا می‌کند، خود را بهتر می‌بیند و احساس خوبی دارد و اقدامات اساسی در بهبود وضع زندگی خود انجام می‌دهد.

در این روش می‌توان بدون استفاده از داروها،  علائم و نشانه‌های بیش فعالی را کاهش داد. انواع مختلفی از روان‌درمانی برای اختلال بیش فعالی مورد آزمایش قرار گرفته است، اما تحقیقات نشان می‌دهند که همه روان‌درمانی‌ها ممکن است برای درمان علائم ADHD اثربخش نباشند.

با این حال، افزودن درمان روانشناختی به برنامه‌ی درمانی ADHD می‌تواند به بیماران و خانواده‌ها کمک کند که با چالش‌های روزمره خود راحت‌تر مقابله کنند.

درمان بیش فعالی کودکان و نوجوانان با روان درمانی

والدین و معلمان می‌توانند از طریق ارائه دستورالعمل‌های لازم، نظیر تنظیم یک برنامه روزانه، چینش آیتم‌های روزمره، بکارگیری مشق شب و استفاده از جایزه و پاداش در زمانی که دستورالعمل‌ها دنبال می‌شوند، به سازماندهی کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD کمک کنند.

درمان بیش فعالی بزرگسالان با روان درمانی

یک تراپیست یا متخصص بهداشت روانی مجاز می‌تواند به بزرگسالان مبتلا به ADHD کمک کند که با تنظیم یک برنامه روزانه و تقسیم کارهای بزرگ به کارهای کوچک و قابل مدیریت، به زندگی خود سر و سامان دهند.

در درمان بیش فعالی کودکان با روان درمانی، درمان‌های زیر برای تغییر رفتار فرد متمرکز شده‌اند:

–        روان درمانگر به کودک کمک می‌کند تا بهتر یاد بگیرد. داشتن یک ساختار مشخص و یک روال روتین می‌تواند به بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال کم توجهی – بیش فعالی کمک کند.

–        روش‌هایی را می‌آموزد که رفتارهای خوب جای رفتارهای نادرست را بگیرد.

–        می‌تواند به فرد مبتلا به این اختلال کمک کند تا از روش‌های مناسب‌تری برای کنترل احساسات خود، استفاده کنند. از طرفی به بیماران در بالا بردن اعتماد به نفس او کمک می‌کند. در کنار همه‌ی این‌ها مشاوره می‌تواند به خانواده‌ها و اطرافیان کمک کند که کودک خود را بهتر درک کنند.

–        به کودکان در رفتارهای اجتماعی‌شان کمک خواهد کرد. برای مثال آن‌ها در نوبت ایستادن و یا تقسیم کردن را بهتر می‌آموزند.

آن طور که عموم مردم تصور می‌کنند، اختلال بیش فعالی تنها یک نوع اختلال نیست، بلکه انواع بیش فعالی وجود دارد که باید با انواع این بیماری و علائم هر نوع از آن آشنا شد.

هر نوع از بیش فعالی یک سری از علائم و نشانه‌های مربوط به خودش را دارد. در این مطلب به انواع بیش فعالی و نشانه‌های هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم.

در دو مقاله قبل درباره‌ی بیماری بیش فعالی و علت آن صحبت کردیم، که می‌توانید در مقالات زیر آن‌ها را مطالعه کنید.

• بیش فعالی چیست؟
• علت بیش فعالی

اگر فکر می‌کنید فرزندتان با بقیه کودکان فرق دارد، بیش از حد شیطنت می‌کند و در فکر‌ کردن، رفتار و روش یادگیری با سایر همسالان خود تفاوت دارد.

همچنین اگر این احتمال را می‌دهید و نگرانید که شاید دلیل مشکلات فرزندتان در خانه، مدرسه و روابط دوستانه بیش فعالی است، حتماً با این اختلال و انواع آن آشنا شده و پس از تشخیص قطعی توسط پزشک و مشاور دنبال درمان بیش فعالی کودک خود باشید.

بسیاری از پدر و مادرها از وجود اختلال بیش فعالی-کم‌توجهی در فرزندشان با خبر نیستند، به خصوص وقتی کودک به شکل واضحی بیش از حد فعال نیست.

آنها گمان می‌کنند که همه‌ی کودکان مبتلا به این اختلال، باید بیش از حد فعالیت داشته باشند و مثل خرگوش همیشه در حال ورجه و ورجه و بالا و پایین رفتن از در و دیوار باشند.

که البته این تصور درست نیست، زیرا بیش فعالی انواع مختلفی دارد و همه کودکان مبتلا لزوماً شیطنت و جست و خیز بیش از اندازه ندارند. بنابراین بهتر است با انواع مختلف این بیماری و علائم آنها آشنا شوید.

 

انواع بیش فعالی

اختلال بیش فعالی در بزرگسالان و نیز در کودکان مختلف، دارای ویژگی‌های یکسان نیست. علائم بیش فعالی به روش‌ها، با ترکیب‌ها و در درجات مختلفی روی افراد تأثیر می‌گذارد.

علاوه بر این، علائم بیش فعالی با تغییر شرایط زندگی و گذر از پیش‌دبستانی به دبستان، دبیرستان و پس آن در بزرگسالی تغییر می‌کنند.

بیش فعالی معمولاً از ۲ سالگی به بعد شروع می‌شود و دارای ۳ بعد اساسی است، که شامل پرتحرکی یا بیش فعالی، کمبود توجه و تمرکز و تکانشگری یا بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی می باشد. این اختلال انواع گوناگونی دارد و کودکان ترکیب متفاوتی از نشانه‌ها را بروز می‌دهند.

بیشتر کودکان بیش‌فعال دچار مشکل تمرکز هم هستند و شایع‌ترین نوع بیش‌فعالی در کودکان، وجود همزمان تحرک و جنب ‌و جوش، همراه با مشکل توجه و تمرکز است.

همچنین در بعضی از کودکان دیده می‌شود، که فقط مشکل پرتحرکی و عملکرد تکانه‌ای دارند و دسته دیگری از کودکان فقط دچار مشکل تمرکز هستند.

هر چند که اکثراً نشانه‌های کمبود توجه، تکانشگری و بیش فعالی در افراد با هم دیده می‌شود. اما در برخی از افراد مبتلا، دسته‌ای از نشانه‌ها بارزتر بوده و بیشتر به چشم می‌خورد. بر همین اساس، این اختلال را به سه نوع می‌توان تقسیم کرد:

 

۱- اختلال بیش فعالی از نوع بیش‌فعالی-تکانشگری

از بین انواع بیش فعالی در کودکان پیش دبستانی که معمولاً والدین آنها به کلینیک‌های روان‌شناختی و روان‌پزشکی مراجعه می‌کنند،  این گونه رایج‌تر است.

کودکان مبتلا به نوع بیش‌فعال_تکانشگر مشکلی در حفظ توجه ندارند، ولی نشانه‌های بیش فعالی و تکانشگری را نشان می‌دهند و بیش فعالی رفتاری در آن‌ها به وضوح دیده می‌شود.

این گروه به طور مشخص فعالیت بالایی دارند و زمانی مطرح می‌شود که نشانه‌های بیش فعالی تکانشگری در شش ماه گذشته بیشتر از نشانه‌های نبود توجه دیده شده باشند.

در واقع می‌توان گفت این اختلال تنها بیش فعالیتی یا فزون کنشی و رفتارهایی است، که انگیزه آنی دارند و بدون فکر قبلی انجام داده می‌شوند. از نشانه‌های آن می‌توان علائم زیر را ذکر کرد:

 

• کودک همیشه بی‌قرار است و دست و پایش را تکان می‌دهد. نمی‌تواند یک جا بی‌حرکت بماند. مدام پیچ و تاب می‌خورد و از میز و صندلی بالا و پایین می‌رود.
• تنظیم مهارت‌های حرکتی برایش دشوار است.
• محل نشستن یا صندلی را مدام ترک می‌کند.
• انرژی زیادی دارد و زیاد فعالیت می‌کند، به اصطلاح می‌گویند از دیوار راست بالا می‌رود.
• نمی‌تواند بی سر و صدا باشد و همیشه کارها و بازی‌هایش پرسر و صدا و پرهیاهو است.
• مدام در حال حرکت به نظر می‌رسد (سر گردانند).
• به ‌سادگی هیجان‌زده و برانگیخته می‌شود و به سختی آرام می‌گیرد.
• یک‌ریز حرف می‌زند، در حالی که به سختی می‌توانید حرف‌هایش را بفهمید.
• تحمل انتظار ندارد و نوبت را رعایت نمی‌تواند.
• تخریب‌گر است و از این کار لذت می برد.
• بدون فکر و بدون توجه به عواقب، کارش را انجام می‌دهد.
• رفتار و واکنش‌های ناگهانی، بدون فکر و احساسی دارد.
• به سختی خودش را کنترل می‌کند و نمی‌تواند مانع رفتارها و کارهایش شود.
• قبل از تمام شدن سؤال و بدون فکر جواب سوال را می‌دهد. میان حرف یا کار دیگران می‌پرد و بی‌نوبت حرف می‌زند. همچنین بدون توجه به عواقب آن حرفی را به زبان می‌آورد.
• قبل از اینکه کامل برایش توضیح بدهند، شروع به انجام کارها می‌کند.
• خطر می‌کند بدون اینکه به پیامدهایش فکر کند و به همین دلیل ممکن است دچار حوادث زیادی شود.
• اهل کار گروهی و همکاری با دیگران نیست.
• به راحتی آشفته و خشمگین می‌شود و مدیریت احساسات برایش دشوار است.
• تحمل سرخوردگی و شکست را ندارد.

۲- اختلال بیش فعالی از نوع بی توجهی

از بین انواع بیش فعالی نوع کمتر عادی آن این است، که فرد مبتلا دچار مشکل تمرکز پیدا کردن شود، اما کارهای پیش‌بینی نشده را انجام نمی‌دهد. در واقع کودکان با اختلال بی توجهی، برخلاف گروه قبلی فعالیت زیادی ندارند و مشکل اصلی آنها عدم توجه و تمرکز است.

این کودکان کلاس و یا سایر فعالیت‌ها را به هم نمی‌زنند، در عوض توانایی نگه داشتن تمرکز خود بر روی تکالیف درسی و یا اجرای قوانین روتین خانه و خانواده را ندارند. به همین دلیل هم معمولاً به علائم آنها توجهی نشده و به سادگی این اختلال در آن‌ها شناسایی نمی‌شود.

به بیانی دیگر می‌توان گفت این افراد حضور فیزیکی دارند، اما فکر و حواسشان جای دیگری است و معمولاً به اسم نابغه‌های کودن شناخته می شوند.

فرد مبتلا ممکن است در گوش کردن به معلم مشکل داشته باشد و یا لوازم شخصی خود را گم کند. در این نوع اختلال افراد بسیار رویا پرداز بوده و اشتباهات خیلی سطحی دارند. از نشانه‌های آن می‌توان علائم زیر را عنوان کرد:

از روی بی دقتی دچار اشتباه می‌شود.
به ‌سادگی دچار حواس ‌پرتی می‌شود.
نمی‌تواند به راحتی تمرکز کند و به جای کار اصلی بر روی چیزهای بیهوده تمرکز می‌کند. همچنین معمولاً سرگرم کارهایی می‌شود که ربطی به موضوع ندارد.
در حفظ توجه بیش از ۵ دقیقه مشکل دارند.
همیشه از کاری به کاری دیگر می‌پرد.

 

پیشنهاد میکنیم این مقاله را مطالعه کنید علائم و نشانه های تشخیص اوتیسم در بزرگسالان

 

از طرف دیگر ممکن است نتواند تمرکز بیش از حدش را از روی موضوعی بردارد. در واقع کودک تمرکز بی‌اندازه‌اش را صرف موضوعی بی‌ربط و غیرضروری می‌کند و نمی‌تواند به چیز دیگری توجه کند. مثلاً کودک ساعت‌ها بازی ویدیویی می‌کند و انتقال این توجه به موضوعی دیگر برایش بسیار سخت است.

گوش نمی‌دهند و فقط تظاهر به گوش دادن می‌کند. زیرا احتمالاً در حال رویاپردازی است و فکرش جای دیگری سیر می‌کند.
از خود عکس‌العمل‌های سریع نشان می‌دهند، مثلاً هنگام گوش کردن ناگهان سر خود را برمی‌گرداند.
به‌ طور غیرطبیعی فراموش ‌کار است.
کارها را نیمه کاره رها می‌کند.
وسایلش را گم می‌کند و افکار و فعالیت‌هایش بی‌نظم و قاعده است.
در سازماندهی برنامه‌ها مشکل دارند.
نمی‌تواند توجه لازم را به جزئیات داشته باشد.
به کارهایی که نیازمند تمرکز بالا هستند، علاقه‌ای ندارد یا از آنها دوری می‌کند.
به سختی کاری را شروع می‌کند و مدام کارها را به تأخیر می‌اندازد.
به سادگی کسل می‌شود.
وقت شناس نیست و درک درستی از زمان ندارد.
با کوچک‌ترین محرکی، مثل بوق ماشین یا صدای تیک تاک ساعت حواسش پرت می‌شود.
از دستورات داده شده پیروی نمی‌کند.
خواب کمی دارد.

 

۳- اختلال بیش فعالی از نوع ترکیبی

عادی‌ترین و شایع‌ترین نوع از انواع بیش فعالی در کودکان، نوع ترکیبی آن بوده و به کودکانی اطلاق می‌شود که رفتارهای ترکیبی از هر سه علامت ذکر شده از اختلال بیش فعالی را با هم بروز می‌دهند.

این کودکان پرتحرک و پر جنب و جوش بوده و همزمان با این علائم مشکل توجه و تمرکز نیز دارند. علائم این گروه از اختلال بیش فعالی به شکل دشواری در تمرکز، دشواری در کنترل رفتارهای ناگهانی و بیش از حد فعال بودن جلوه‌گر می‌شود.

در واقع این نوع از انواع بیش فعالی زمانی شناسایی می‌شود، که هم نشانه‌های کمبود توجه، هم نشانه‌های بیش فعالی و تکانشگری، در دست کم شش ماه گذشته، پیوسته نمود داشته باشند. در بیشتر کودکان و نوجوانان بیش فعال، نوع ترکیبی آن دیده می‌شود.

بیش فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات روان‌پزشکی در سنین کودکی در دنیاست، از این جهت در سری مقالات پیش‌رو به برسی این اختلال می‌پردازیم و با هم خواهیم دید که بیش فعالی چیست و چه علائمی دارد و با به چه روش‌هایی درمان می‌شود.

آیا این اختلال فقط در کودکان دیده می‌شود یا در بزرگسالان نیز وجود دارد؟ آیا پدر و مادرها حقیقتاً می دانند با کودکان بیش فعال خود چگونه رفتار کنند؟ اگر به دنبال پاسخ به این سوال‌ها هستید، در این سری از مقالات با سایت پرتو دانش همراه باشید.

کودکان معمولاً بسیار پر انرژی بوده و اغلب جنب و جوش فراوانی در طول روز دارند. این روزها اغلب پدر و مادرها از بابت دیدن به اصطلاح شیطنت کودکان و سر و صدا و تحرک زیاد آنها نگران می‌شوند، که آیا فرزندمان دچار بیش فعالی است یا خیر؟

اینکه به هر کودکی که زیاد بازی می‌کند و شما را کلافه کرده است بگویید بیش فعال است، اصلاً صحیح نیست. تعداد زیادی از کودکان هستند که بسیار فعال‌اند. اما زمانی که قرار است دست از بازی بکشند و یک جا بنشینند، ترمز را کشیده و بازی را متوقف می‌کنند. این کودکان ممکن است الان مشغول بازی باشند و توپ را به دیوار بکوبند و ده دقیقه بعد با یک کتاب بی سر و صدا یک جا بنشینند.

اما بعضی از بچه‌ها اینگونه نیستند، آنها نمی‌توانند کنترل خودشان را حفظ کنند و مثلاً بازی را متوقف کرده و یک جا ساکت بنشینند. آنها همیشه بی قرار هستند، وسایل را می‌کشند، صحبت می‌کنند یا حتی بعد از اینکه از آنها بخواهید متوقف شوند، باز هم می‌دوند. در واقع می‌توان گفت این کودکان بیشتر از فقط فعال هستند. متخصصان آنها را بیش فعال توصیف می‌کنند.

این بچه‌ها با منظور و از روی قصد و قرض اینگونه رفتار نمی‌کنند، بلکه آنها نیاز به ادامه حرکت دارند و هنوز مهارت و توانایی لازم برای مدیریت و کنترل آن را ندارند. برخی از افراد فکر می‌کنند بچه‌های بیش فعال مشکل نظم و انضباط دارند و یا اینکه این کودک بی ادب است. آنها ممکن است حرف‌هایی بزنند که باعث شود شما یا کودک‌تان احساس بد و شرمندگی کنید.

از طرفی کودکان بیش فعال در معرض خطر بالایی از اختلال سلوک، شخصیت ضد اجتماعی و سوء مصرف مواد مخدر قرار دارند. همچنین ممکن است به دلیل کمبود توجه در زندگی تحصیلی، شغلی و یا حتی شخصی نیز موفق نشوند.

در نتیجه باید دنبال راه چاره باشید، افزایش آگاهی شما در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است. باید با این اختلال آشنا شده و راه درمان مناسب آن را برای کمک به کودک و خودتان پیدا کنید. تا علاوه بر اینکه بتوانید از این چالش سخت عبور کنید، عزت نفس و آینده‌ی کودک خود را نیز حفظ کرده و مدیریت کنید. در ادامه با هم ببینیم که از نظر علمی اختلال یا بیماری بیش فعالی چیست و چه انواعی دارد؟

بیش فعالی چیست؟

در واقع بیش فعالی چیست و از نظر علمی به چه افرادی بیش فعال می گویند؟ این سوال سختی است که در ذهن خیلی از پدر و مادرها امروزه نقش بسته، زیرا گاهاً تشخیص بیش فعالی قطعی این اختلال بسیار سخت و پیچیده است.

اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی یا Attention-deficit hyperactivity disorderکه به صورت مخفف به ADHD معروف است، یک نوع اختلال رفتاری-رشدی است.

در این اختلال معمولاً کودک یا بزرگسال توانایی دقّت و تمرکز روی یک موضوع را ندارد، یادگیری در او کند است و فرد فعالیت بدنی غیرمعمول و بسیار زیادی دارد. این اختلال با فقدان توجه، فعالیت بیش‌ازحد، رفتارهای تکانشی، یا ترکیبی از این موارد همراه است.

اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) در واقع الگویی پایدار از مشکلات هستند، که معمولاً در کودکی ایجاد می‌شوند. این کودکان دارای ۳ نشانه اصلی زیر هستند:

۱- کمبود توجه: کودک دائم حواسش پرت می شود و نمی‌تواند حتی برای مدت کوتاهی مشغول یک کار ثابت باشد.

۲- بیش فعالی: بیش از حد معمول فعالیت و تحرک دارد.

۳- تکانش‌گری: تکانشی است یعنی بدون فکر و ناگهانی دست به کاری می زند.

تمرکز کردن برای این کودکان بسیار سخت و دشوار است و معمولاً کودک یا حتی بزرگسال توانایی دقت و تمرکز روی یک موضوع را ندارد. در نتیجه باید تلاش و کوشش بسیاری به خرج دهد تا خود را متمرکز کند و این باعث می‌شود که به شدت خسته شود. یادگیری در او کند است، فعّالیّت بدنی بسیار بالایی دارد و کارهای بدون تفکر و گاهاً حتی خطرناک انجام می‌دهد.

نشانه‌های بیش فعالی در کودکان معمولاً قبل از ورود آن‌ها به مدرسه خودش را نشان می‌دهد. علائم بیش فعالی، مواردی مانند مشکل در مدیریت وظایف، حواس‌پرتی، انجام ندادن کارهای سختی که نیاز به تلاش دارند، ناتوانی در حفظ توجه هنگام انجام یک کار و مشکل در دنبال کردن یک کار تا انتها است.

بیش فعالی معمولاً با بی‌قراری، بیش از حد صحبت کردن، و ناآرامی در کودک، خود را نشان می‌دهد. اصلی‌ترین علامتِ آن، وجود الگوی مداومی است که در عملکرد یا رشد کودک، اختلال ایجاد می‌کند. معمولاً علائم بیش فعالی، در دو یا چند جای زندگی فرد بیشتر از همه مشاهده می‌شود: خانه، محلِ کار، مدرسه و روابط اجتماعی.

میزانِ بروز علائم بیش فعالی، باید به صورتی باشد که این رفتارها بیش از حد طبیعی رشدی که از کودک انتظار داریم، باشد. یعنی کودک باید به میزان قابل توجهی، در مقایسه با همسالانِ خود بیش فعال تر باشد. برای تشخیص این اختلال لازم است، حداقل برخی از این علائم تا قبل از اینکه فرد دوازده سال سن داشته باشد ظاهر شود و علائم باید حداقل شش ماه باقی بماند.

انواع بیش فعالی

در ادامه مطلب بیش فعالی چیست می‌پردازیم، به انواع بیش فعالی تا شناخت بیشتری از این اختلال پیدا کنیم. اختلال کم توجهی-بیش‌فعالی شکل‌های مختلفی دارد. عادی‌ترین نوع آن به شکل دشواری در تمرکز، دشواری در کنترل رفتارهای ناگهانی و بیش از حد فعال بودن خود را نشان می‌دهد. اما به طور کلی می‌توان این بیماری را به ۳ دسته مختلف کلی تقسیم بندی کرد:

نوع اول: اختلال بیش‌فعالی

این دسته از اختلال بیش فعالی از نوع تکانشگری است. کودکان مبتلا به نوع بیش فعال_تکانشگر مشکلی در حفظ توجه و تمرکز ندارند، ولی نشانه‌های بیش فعالی رفتاری در آن‌ها به وضوح دیده می‌شود. این کودکان تحرک و فعالیت بسیار بالایی دارند و اغلب یک جا بند نمی‌شوند. تحریک پذیری بالایی داشته و سریع عصبی می‌شوند.

نوع دوم: اختلال کم‌توجهی

این دسته از اختلال بیش فعالی از نوع بی توجهی است. در واقع کودکان با اختلال بی توجهی، فعالیت زیادی ندارند و مشکل اصلی این کودکان عدم توجه و تمرکز می‌باشد. به همین دلیل ممکن است به سادگی این اختلال در آن‌ها شناسایی نشود. در حقیقت این افراد حضور فیزیکی دارند، اما فکر و حواسشان جای دیگری است و معمولاً به اسم نابغه‌های کودن شناخته می‌شوند.

نوع سوم: اختلال بیش فعالی از نوع ترکیبی

کودکانی که در این دسته قرار می‌گیرند، تمام علائم بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری را با همدیگر دارند. کودک بسیار فعال است و بدون فکر اقدام به فعالیت و انجام کار می‌کند. آنها در توجه‌کردن، بیش‌فعال بودن و کنترل تکانش‌های خود دچار مشکل می‌شوند. این نوع از اختلال برای درمان نیاز به زمان طولانی‌تر و تلاش بیشتری دارد.

تاریخچه و میزان شیوع بیش فعالی

معمولاً کودکان بیش فعال بسیار باهوش و با استعداد هستند، با این وجود در مدرسه با درس مشکل پیدا می‌کنند. وقتی هم که بزرگ شدند از جهات مختلف در زندگی دچار مشکلات فراوان می‌شوند. زیرا نمی‌توانند روی درس یا هر کار دیگری تمرکز کنند و انرژی و استعداد خود را در جهتی درست به کار بگیرند.

احتمالاً شما هم فکر می‌کنید بیماری بیش فعالی در دنیای صنعتی امروز بروز پیدا کرده است. اما اصلاً این طور نیست، این اختلال پدیده‌ای نیست که تنها در سال‌های اخیر ظهور پیدا کرده باشد، بلکه دارای تاریخچه‌ای نسبتاً طولانی است.

در طول زمان، متخصصان این اختلال را با نام‌های میل انفجاری، بازداری اراده و ناتوانی از مهار اخلاقی، فزون‌جنبشی، اختلال نارسایی توجه و اختلال نارسایی توجه با فزون‌کنشی یا بدون آن نامیده‌اند.

این عارضه بیشتر در دوران ابتدایی برای کودکان و یا در هنگام بلوغ بروز پیدا می‌کند. بسیاری از این کودکان، یک یا چند اختلال رفتاری دیگر هم دارند. مثلاً ممکن است یک مشکل روانی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی داشته باشند.

اختلالADHD یکی از بیشترین اختلال‌های رفتاری-رشدی در سن کودکی و بلوغ است، به طوری که حدود سه تا پنج درصد کودکان در سن مدرسه به بیش فعالی مبتلا هستند. همچنین این اختلال در پسران بیشتر از دختران مشاهده می‌شود.

در واقع می‌توان گفت از هر ۱۰۰ کودک ۵ کودک می‌تواند مبتلا به ADHD باشد. حدود ۳۰ تا ۵۰٪ از افرادی که بیش فعالی آن‌ها در دوران کودکی تشخیص داده شده‌اند، همچنان در بزرگسالی علائمی دارند و بین ۲-۵٪ از بزرگسالان نیز این بیماری را دارند.

پسران ۳ برابر بیش از دختران در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند. دخترهای مبتلا به این اختلال بیشتر از پسران بی‌توجهی نشان می‌دهند، اما در رابطه با دیگران مشکلات کمتری دارند و همچنین بیشتر از پسران دچار انزوای اجتماعی، اضطراب و افسردگی می‌شوند و کمتر از پسران دارای مشکلات رفتاری هستند.

مطالعه‌ها در نمونه‌های ایرانی نشان داده که ۵ تا ۶ درصد کودکان در ایران دچار بیش‌فعالی هستند. آمارهای ما با آمارهای جهانی مطابقت دارد و اختلال بیش فعالی به طور شایع‌تر در اولین پسر خانواده‌ها و به طور کلی در جنس مذکر بیش‌ از جنس مونث دیده می‌شود.

این اختلال از جمله مشکلاتی است که بسیاری از پدر و مادرها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. نگهداری از کودکانی که دارای این اختلال هستند بسیار سخت و نفسگیر است. جای نگرانی اینجاست که این مشکل از بیماری‌هایی است که اگر به موقع درمان انجام نشود، ممکن است در سنین بالاتر به یک مشکل شدید و جدی تبدیل شود.

در واقع علائم این اختلال با افزایش سن کودک بهتر می‌شود و معمولاً بیش فعالی تخفیف پیدا می‌کند، ولی رفتارهای تکانشی، ضعف تمرکز و ریسک پذیری ممکن است بدتر شوند. این مسائل ممکن است با یادگیری، کار و نحوه ارتباط فرد با دیگران تداخل پیدا کنند. افسردگی، اضطراب، اعتماد به نفس پایین و سوءمصرف مواد در بزرگسالان مبتلا به ADHD شایع است.

والدین دارای کودکان مبتلا به بیش‌فعالی توصیه می‌شود، از آنجایی که دارو درمانی برای این کودکان به تنهایی پاسخگو نیست، بهتر است روش‌های تربیتی و برخورد مناسب با این کودکان را یاد بگیرند و از روش‌های درمانی مکمل مانند رفتار درمانی، کاردرمانی، نوروفیدبک و… در کنار دارو استفاده کنند.