دستگاه نوروفیدبک چیست؟
در ادامه به جواب این سوال می‌پردازیم، که دستگاه نوروفیدبک چیست و چه کاربردی دارد؟ دستگاه نوروفیدبک در رده پیشرفته‌ترین دستگاه‌های پزشکی نوین قرار دارد.
روش درمانی نوروفیدبک یکی از جدیدترین روش‌های درمان بیماری‌ها، افزایش قدرت ذهن، تمرکز و مهارت‌هاست. این دستگاه همچنین در موارد دیگری مانند تحقیق و پژوهش، نقشه برداری مغز و… کاربرد دارد.
امواج مغزی
برای اینکه ببینیم دستگاه نوروفیدبک چگونه عمل می‌کند و به درمان بیماری‌ها می پردازد، ابتدا باید با نحوه عملکرد مغز آشنایی مختصری پیدا کنیم.
مغز دارای میلیاردها سلول نورون است که این سلول‌ها به وسیله پدیده الکتروشیمیایی (پدیده الکتروشیمی به واکنش‌های شیمیایی می گویند که در اثر عبور جریان الکتریکی اتفاق می‌افتد، یا اینکه یک واکنش شیمیایی باعث ایجاد جریان الکتریکی می‌شود.) با هم ارتباط برقرار می‌کنند. در این مقالهمی‌توانید با نورون‌ها و انواع آن بیشتر آشنا شوید.
نورون‌ها همانطور که در بالا گفتیم سلول‌های عصبی هستند، که وظیفه‌ی انتقال پیام‌های عصبی را دارند. فعالیت الکتروشیمیایی این سلول‌های پستچی، که در جهت نقل و انتقال پیام رخ می‌دهد، امواج مغزی را تولید می‌کند.
به دلیل فعالیت سیستم حسی، حرکتی و شناختی در مغز ما، انواع امواج مغزی به صورت مدام در حال تولید شدن هستند. ممکن است در یک بخش از مغز همزمان تعداد زیادی جریان الکتریکی در حال شکل‌گیری باشد.
این امواج مغزی را می‌توان توسط دستگاه الکتروانسفالوگرافییا آمپلیافایرهای زیستی ثبت کرد. فرق این امواج و سیگنال‌های مغزی که بوسیله‌ی دستگاه‌ها ثبت می‌شود، در تعداد تولید آن فرکانس در هر ثانیه است.
مثلاً بسیاری از فرکانس‌ها هستند که کمتر از یک بار در ثانیه تکرار می‌شوند و یا فرکانس‌های که تکرار آن به بیشتر از ۱۰۰ بار در ثانیه نیز می‌رسد. با نحوه تولید امواج مغزی در این مقاله آشنا شوید.
امواج مغزی را بر اساس فرکانس آنها نامگذاری می‌کنند. که به ترتیب عبارتند از: دلتا، تتا، آلفا، بتا، SMR و گاما.
بیوفیدبک یا Biofeedback یا بازخورد زیستی، روشی است که دستگاه به دریافت و ثبت علائم زیستی بدن می‌پردازد و توسط آن به شما می‌آموزد چگونه عملکردهای بدن مانند ضربان قلب را با کمک ذهن کنترل کنید.
بیوفیدبک یک روش درمانی نوین در پزشکی است. این روش در واقع به تعدادی از شیوه‌های درمانی گفته می‌شود، که به فرد قدرت استفاده از ذهن برای کنترل بدن را می‌دهد. بیوفیدبک یک شیوه‌ی تکمیل کننده و یا حتی جایگزین برای دارو درمانی است.
در روش بیوفیدبک سیگنال‌های بیولوژیک بدن مانند تنفس، فشار خون، تعریق، انقباضات عضلانی، ضربان قلب، امواج مغزی و… ثبت می‌شود، تا به این وسیله ما با آگاهی از وضعیت بدن خود بتوانیم بر فعالیت‌های غیرارادی بدنمان، کنترل پیدا کنیم. برای آشنایی کامل با بیوفیدبک می توانید مقاله بیوفیدبک چیست؟ را بخوانید.
نوروفیدبک نوعی بیوفیدبک
دستگاه‌های نوروفیدبک هم به همین شکل برای مغز عمل می‌کنند و برای نظارت، اندازه گیری و آموزش امواج مغزی طراحی شده‌اند.
یعنی بوسیله ثبت امواج الکتریکی مغز، یک سری اطلاعات درباره مشکلات، نواقص، مدل و آرایش امواج مغزی بدست می‌آورد. سپس با دادن اطلاعات به درمانگر و شخص، به برطرف کردن مشکلات مغزی و یا تقویت مغز می‌پردازد و به نوعی خود تنظیمی را به فرد آموزش دهد.
نکته جذاب این روش درمانی اینجاست که نوروفیدبک در واقع آموزش دادن مغز توسط خود مغز است. اما دستگاه‌های نوروفیدبک چطور این کار را می‌کنند؟!
مغز، دنیای امواج است و برای اینکه بهتر بتوانیم بفهمیم نوروفیدبک چیست و با مفهوم آن ارتباط برقرار کنیم، باید بدانیم که فعال یا غیر فعال بودن هر یک از این انواع امواج مغزی در شرایط و حالات مختلف می تواند خوب یا دردسر ساز باشد.
همانطور که در بالا گفتیم امواج مغزی انواع مختلفی مانند آلفا، بتا، تتا و… دارد. هر کدام از آنها در شرایط و حالات مختلف ایجاد می‌شود. این امواج باید دارای یک الگو، نظم و هماهنگی خوب و مناسب باشند تا ما دچار دردسر نشویم.
نبودن هماهنگی و تناسب بین امواج مغزی مانند این است که، ارکستر سمفونیکی در حال اجرا نوازنده‌هایش با یکدیگر هماهنگی نداشته باشند و صدای نهایی‌ای که به گوش می‌رسد، تبدیل به یک ملودی ناخوشایند و آزاردهنده شود؛ نبودن هماهنگی در میان امواج مغزی هم نتیجهٔ مشابهی را دارد.
مثال: پژوهش های زیادی نشان داده مغز افرادی که دچار افسردگی هستند، امواج بتا در نیمکره راست بیش از اندازه فعالیت دارد و در نیمکره چپ نیز امواج آلفا فعالیت بیش از حد دارد. بنابراین برای مقابله با افسردگی در این فرد می توان با استفاده از روش نوروفیدبک امواج بتا در نیمکره راست را کاهش داد یا امواج آلفای نیمکره چپ را سرکوب نمود.
نحوه عملکرد نوروفیدبک چگونه است؟
در ادامه مبحث جذاب و کمی پیچیده نوروفیدبک چیست و چگونه کار می‌کند؟ باید به این نکته بپردازیم که بعد از این که از مشکلات و ضعف‌های مغز خود آگاه شدیم، قرار است نوروفیدبک چگونه آنها را بر طرف کند؟
در مغز تمام ما انسان‌ها، هزاران فرایند و فعالیت خودکار و غیر ارادی در حال اتفاق افتادن است. فرایندهای ناهشیار بی شماری که کاملاً از حوزه‌ی آگاهی و اختیار ما خارج هستند. این فعالیت‌های ناخودآگاه، دائماً و بدون دخالت آگاهانه‌ی ما بر روی رفتار، افکار، عملکرد و وضعیت سلامت جسمی و روانی ما تاثیر گذارند.افزایش یا کاهش بیش از اندازه امواج مغزی یا گسترش و تسلط نامتعارف هر یک از آنها در بخش‌های متفاوت مغز با حالت‌های نابهنجار عاطفی و شناختی انسان به طور ناخودآگاه ارتباطی تنگاتنگ دارد. تا مدت‌ها انسان فکر می‌کرد، کنترل این امواج ناخودآگاه به صورت اختیاری غیر ممکن است. اما امروزه فهمیده که این طور نیست.
هر چند کنترل و مسیردهی امواج و سیگنال‌های مغز به صورت عادی کار بسیار سخت و دشوار و در بسیاری از مواقع غیرقابل انجام است.
اما نوروفیدبک دستگاهی است که امکان کنترل کردن و مسیر دهی امواج مغزی را برای ما فراهم می‌کند. نوروفیدبک با آگاه کردن فرد از عملکرد ناخودآگاه، امکان کنترل عملکرد ناخودآگاه را به صورت خودآگاه فراهم می‌کند. این کنترل با روش شرطی کردن مغز انجام می‌شود.
با دستگاه نوروفیدبک می توانید امواج ناخودآگاه مغز را بطور خودآگاه کنترل و هدایت کنید.
مناسب یا نامناسب بودن کارکرد مغز ما، باعث طبیعی یا غیر طبیعی بودن امواج مغزی تولید شده می‌شود. بعضی عقیده دارند اختلالات مختلف روانی در حقیقت بخاطر کارکرد نامناسب بخش‌های مختلف مغز است. که باعث تولید الگوی نادرست امواج مغزی می‌شود.
در نتیجه مغز انسان هم مانند هر سیستم پیچیده دیگری نیاز به تنظیم و رفع نواقص دارد. نکته جالب این است که مغز این توانایی را دارد که خود را تنظیم و کارکردش را بهینه کند. تنها کافی است که از وضعیت خود آگاه شود.
دستگاه نوروفیدبک با اطلاعاتی که از امواج مغزی به ما می‌دهد، به مغز کمک می‌کند وضعیت خود را شناخته و اشکالات و ناهنجاری‌هایی که در امواج مغزی دارد را رفع کند.
در واقع نوروفیدبک، برای مغز ما مانند یک آینه عمل می‌کند. این دستگاه امواج مغزی و عملکردهای فیزیولوژیک مغز را مانند یک آینه پیشرفته به ما نشان می‌دهد و به ما کمک می‌کند تا از آن چه در مغز ما در حال رخ دادن است آگاه شویم.
در این روش با انعکاس و نشان دادن این که مغز ما “الان و در این لحظه، در چه وضعیتی به سر می‌برد” شخص می‌آموزد که برای انجام یک کار خاص، به چه آرایشی از امواج مغزی نیاز دارد. این افزایش آگاهی نسبت به وضعیت امواج مغزی باعث می‌شود، فرد بتواند کنترل بیشتری بر این امواج داشته باشد.
بنا به گفته پژوهشگران، اختلال اضطراب از اولین مواردی بود که به روش درمان با نوروفیدبک پاسخ داد.
برای استفاده ازدستگاه نوروفیدبک، ابتدا شخص روی صندلی مخصوص و راحتی نشسته و سنسورهای که حسگر (الکترود) نامیده می‌شوند، بر روی نقاط مشخصی از سر او قرار می‌گیرند.
این سنسورها، فعالیت الکتریکی سلول‌های مغز را ثبت و در قالب امواج مغزی به شکل‌های مختلف نظیر نمودارهای رنگی، یا در اغلب موارد به شکل شبیه‌سازی شده در قالب یک بازی کامپیوتری یا فیلم ویدئویی به او نشان می دهند.
از شخص خواسته می‌شود تا آرام باشد و به صفحه کامپیوتری که جلویش قرار دارد نگاه کند. آنگاه سعی کند، برای مثال پخش یک فیلم یا هدایت یک بازی کامپیوتری را بدون استفاده از دست و تنها با امواج مغزی انجام دهد.
به این شکل، او با دیدن پیشرفت یا توقف بازی، یعنی همان گرفتن پاداش یا از دست دادن امتیاز، یا تغییراتی که در صدا یا پخش فیلم به وجود می‌آید. از شرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود آگاه می‌شود.
اینگونه او سعی می‌کند وضعیت تولید امواج مغزی خود را اصلاح کند، تا بازی یا فیلم مورد علاقه‌اش را بتواند ادامه دهد.
در این روش دستگاه الگوهای امواج مغزی شما را پردازش می‌کند و در صورتی که این الگوها مناسب باشد، شما در بازی به جلو می‌روید و در غیر این صورت شکست می‌خورید.
به این ترتیب شما یاد می‌گیرید که مثلاً در شرایط اضطراب چگونه می‌توانید مغز خود را طوری تنظیم کنید که آرامش را جایگزین اضطراب کنید.
مثلا اگر قرار است در یک بیمار مضطرب موج آلفا (موج آرامش بخش) را افزایش دهیم، بازی در صورتی پیش می رود که موج آلفا از یک حد مشخصی بیشتر شود.
اینکه چه امواجی در مغز افزایش و چه امواجی کاهش یابند، کاملاً بستگی به مشکل هر فرد دارد و درمانگر آن را در طول جلسه تنظیم می‌کند.
از این روش می‌توان به منظور بهبود اختلالاتی چون بیش‌فعالی (کمبود توجه)، ناتوانی‌های یادگیری، صرع، هراس و اختلالات اضطرابی، اختلالات مربوط به سوء مصرف مواد، افسردگی، مدیریت استرس، میگرن، سندرم تورت و اختلالات خواب استفاده کرد.
مزایای نوروفیدبک
در انتهای این مطلب به فواید نوروفیدبک می‌رسیم. نوروفیدبک در واقع یک فرایند آموزشی است، که در آن مغز خود تنظیمی را یاد می‌گیرد و پس از چندین و چند جلسه تمرین و تکرار، می‌تواند با آرایش جدیدی از امواج مغزی به فعالیت روزانه خود ادامه دهد.
این نوع آموزش مدت ماندگاری بسیار بالایی دارد. به عنوان مثال بعد از یادگیری دوچرخه سواری شما دیگر آن را فراموش نخواهید کرد.در واقع این شیوه یادگیری هم مانند آموزش دوچرخه‌سواری در مغز عمل می‌کند، یعنی بعد از اینکه شما در دوچرخه سواری عمل پدال زدن را یاد گرفتید و به آن مسلط شدید، این آموزش وارد ناخودآگاه مغز شما می‌شود.پس از آن دیگر نیاز نیست برای هر بار پدال زدن فکر کنید، بلکه به طور ناخودآگاه اینکار را انجام می‌دهید. زیرا این عمل وارد ناخودآگاه شما شده و شما عمل پدال زدن را به صورت ناخودآگاه و بدون فکر کردن انجام می‌دهید. در ضمن احتمالاً تا آخر عمر هم آن را فراموش نخواهید کرد.
آشنایی با محصولات علوم اعصاب
از مهمترین مزیت‌های نوروفیدبک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
روشی است کاملاً ایمن و بدون هیچ عارضه جانبی
توانمندی‌های شناختی را افزایش می‌دهد.
اثرات درمانی آن برای مدت طولانی پایدار است.
عدم مصرف دارو و تحمل عوارض آن
روشی کم تهاجمی بدون درد و خونریزی
آسان‌تر بودن تحمل این روش برای کودکان
این درمان خیلی سریع موجب تغییر رفتار فرد خواهد شد.
موجب تنظیم کل فعالیت‌های مغز خواهد شد.
در انتها باید گفت سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) نیز این درمان را مورد تایید قرار داده است. در ویدیوی زیر خواهید دید، چرا بهتر است در برخی موارد از نوروفیدبک و بیوفیدبک به عنوان جایگزین دارو استفاده کرد.
امیدوارم در این مقاله توانسته باشیم، به این سوال جواب دهیم که نوروفیدبک چیست و چه کاربردهایی دارد. برای آشنایی کامل‌تر با کاربردهای این شیوه درمانی به مقاله کاربرد نوروفیدبک مراجعه کنید.
