با کمک انواع بیوفیدبک می‌توان بسیاری از اختلالات مربوط به روانشناسی و یا بیماری‌هایی که نیاز به فیزیوتراپی دارند را درمان کرد و حتی با کمک آن مصرف دارو را در این بیماری‌ها متوقف کرد.

بیوفیدبک یک روش درمانی است، که شخص به وسیله‌ی دستگاهی که علائم زیستی او را ثبت می کند، از وضعیت جسمی خود آگاه می شود. این آگاهی به او کمک می کند، تا با قدرت ذهن این مشکلات جسمی را بر طرف کند.

در واقع در بیوفیدبک به فرد آموزش داده می شود که چگونه بر بدن خود کنترل داشته باشد و وضعیت سلامت خود را بهتر کند. مثلا شخص یاد می گیرد چگونه با کمک ذهن ضربان قلب خود را کاهش دهد، فشار خونش را کنترل کند یا تنش عضلانی‌اش را کم کند.

این روش هیچگونه عوارض جانبی ندارد و کاملا سالم و بی خطر است. بیوفیدبک ممکن است به عنوان درمان اضطراب و استرس، درمان اختلال علائم جسمانی، خشم انفجاری و دیگر اختلالات اضطرابی مورد استفاده قرار گیرد. برای آشنایی بیشتر با بیوفیدبک و نحوه کار آن مقاله زیر را بخوانید.

 

بیوفیدبک چیست؟

دستگاه‌های بیوفیدبک انواع مختلفی دارد. تقسیم‌بندی انواع دستگاه بیوفیدبک بستگی به این دارد، که هدف ما اطلاع پیدا کردن از وضعیت کدام ارگان بدن باشد. بسته به نوع حسگر و نوع بیوفیدبک انواع بیوفیدبک فرق خواهد داشت.

با توجه به اینکه هدف استفاده از بیوفیدبک بهبود یا ارتقای کدام عملکرد بدن است، از دستگاه بیوفیدبک مخصوص همان عملکرد بدن برای ثبت اطلاعات استفاده می شود.

انواع بیوفیدبک شامل: ثبت فعالیت‌های امواج مغزی EEG BFB Neurofeedback، تغییرات نرخ قلبی HRV BFB، انقباضات عضلانی EMG BFB، تنفس Respiration BFB، هدایت پوستی EDA BFB و یا دما Temperature BFB و… می‌شود.

در نهایت این درمانگر است که تشخیص می‌دهد از بین انواع بیوفیدبک، کدام نوع آن باید استفاده شود. بر حسب نیاز و شرایط بیمار یکی از انواع بیوفیدبک برای او انتخاب می‌شود.

بعضی از انواع پر کارد بیوفیدبک را در ادامه می بینید:

 

انواع بیوفیدبک و بیوفیدبک عضله

دستگاه بیوفیدبک عضله یا الکترومایوگرافی سطحی یا نوار عضله، نوعی از بیوفیدبک است که فعالیت الکتریکی عضلات را ثبت می کند.

در این نوع بیوفیدبک حسگرها بر روی عضلات اسکلتی قرار می گیرند و از آن برای کنترل فعالیت‌هایی در بدن استفاده می شود که باعث انقباض عضلات می شوند.

از طریق ثبت فعالیت الکتریکی عضلات توسط دستگاه الکترومیوگرافی (EMG) و دادن بازخورد به فرد، او از تغییرات عضلات بدنش در طول زمان باخبر می شود و در جهت رفع مشکلات آن تلاش می کند.

در این نوع بیوفیدبک، سنسورها روی سطح پوست در جایی که عضلات مورد نظر قرار دارند گذاشته می شود و به دستگاه الکترومایوگرافی (ثبت سیگنال عضلات) متصل می‌شوند. این دستگاه تنش‌های عضلانی را در آن ناحیه، با مشاهده فعالیت‌های الکتریکی تشخیص می‌دهد.

سپس سیگنال‌های ثبت شده، به وسیله دستگاه بیوفیدبک به شکلی که برای شخص قابل درک باشد به او نشان داده می‌شود. مثلا به شکل ویدئو، صوت، یا نور چشمک زن. با دریافت این فیدبک‌ها فرد کم کم یاد می گیرد، که چگونه انقباض عضلات را در سطح طبیعی نگه دارد.

به عنوان مثال وقتی عضلات در انقباض هستند نور چشمک می زند و وقتی عضلات ریلکس می شوند چشمک زدن متوقف می شود.

این روش در درمان اضطراب و نگرانی، دردهای مزمن، اختلالات مرتبط با کامپیوتر، سر درد (میگرن، سردردهای تنشی)، توانبخشی جسمانی (فلج مغزی، ضایعات نخاعی ناقص و سکته مغزی)، اختلال در مفصل گیجگاهی فکی و … به کار گرفته می‌شود. همچنین برای ارزیابی فعالیت عضلانی بیماران نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

بیوفیدبک قلب

بیوفیدبک قلب، دستگاهی است که تغییرات نرخ ضربان قلب را ثبت می کند. در واقع این نوع، به عنوان بیوفیدبک تغییرپذیری ضربان قلب یا Heart rate variability biofeedback (HRV) شناخته می‌شود.

این نوع بیوفیدبک همان‌طور که از نامش مشخص است، به فرد در کنترل ضربان قلب کمک می کند. بیوفیدبک HRV بین سیستم قلبی عروقی و سیستم های فیزیولوژیک بدن هارمونی ایجاد کرده و در نتیجه باعث ایجاد تاثیرات مثبت در بدن می گردد.

در این بیوفیدبک برای ثبت تغییرات نرخ ضربان قلب، حسگرهایی را بر روی انگشتان یا مچ دست، قفسه سینه یا لاله گوش قرار می دهند، تا تغییرات فاصله زمانی بین دو ضربان قلب متوالی را اندازه گیری کند.

بیوفیدبک قلب برای بعضی از اختلالات از جمله آسم و افسردگی می تواند مفید باشد. این فیدبک همچنین برای بهبود بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا، اختلال استرس پس از آسیب روانی PTSD، فیبرومالژیا، درد عضلانی مزمن، بی خوابی و… به کار می‌رود.

 

انواع بیوفیدبک و بیوفیدبک تنفسی

یکی دیگر از انواع بیوفیدبک دستگاه بیوفیدبک تنفسی است. در این نوع بیوفیدبک، الگوی تنفسی و تغییرات تنفسی ثبت شده و مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و تعداد تنفس فرد در هر دقیقه نشان داده می‌شود. کاربرد آن در شناسایی و تصحیح الگوها و رفتارهای تنفسی غیر صحیح است.

در این بیوفیدبک سنسورهای مربوطه دور سینه و شکم فرد کار گذاشته می شود و الگوی تنفسی و تعداد نفس‌های او کنترل می شود. سپس بازخورد آن روی مانیتور برای شخص نشان داده شده و او با نگاه کردن به مانیتور آموزش می بیند چگونه الگوی تنفسی خود را تغییر دهد.

بیوفیدبک تنفسی به افراد می آموزد که چگونه با استفاده از عضلات شکم، به صورت ریتمیک تر و عمیق تر تنفس کنند (تنفس دیافراگمی). با تمرین کردن، آنها می‌توانند کنترل بیشتر داشتن بر میزان تنفس خود را یاد بگیرند، که در شرایط مختلف به آنها کمک می‌کند.

با آموزش تنفس می‌توان به افراد کمک کرد تا علایم بسیاری از اختلالات فیزیولوژیکی و روانی را بهبود ببخشند. مانند اختلالات آسم، بیماری انسدادی مزمن ریه COPD‌، فشار خون بالا، استرس و اضطراب و همچنین این روش برای بهبود عملکرد فردی نیز استفاده می‌شود

 

پیشنهاد میکنیم این مقاله را مطالعه کنید: نوروفیدبک چیست و چه کاربردی دارد؟

بیوفیدبک دمای پوست

در بیوفیدبک دمای پوست، سعی می‌شود با استفاده از دمای بدن فرد به حالت فیزیولوژیک او آگاهی پیدا کرد. در این نوع بیوفیدبک از سنسورهایی استفاده می‌شود که جریان خون به پوست را تشخیص می‌دهد.

در این روش حسگرها را به انگشت‌های دست یا پاها متصل می کنند و اطلاعات دمای پوست را از طریق اندازه گیری میزان جریان خون در پوست دریافت می کنند.

مغمولا افراد حین استرس با کاهش دمای پوست مواجه می شوند، بنابراین پایین بودن دمای بدن نشان دهنده استرس است و این نشان می دهد باید تکنیک‌های تمدد اعصاب را آغاز کرد.

با نشان دادن دمای پوست به شخص، وی یاد می گیرد چه موقع وارد فاز استرس و اضطراب می شود. در نتیجه در طول زمان، مغز او می آموزد چگونه دمای بدن را کنترل کند.

از این نوع بیوفیدبک می توان برای درمان دردهای مزمن، ورم، سردرد (میگرن و سردردهای تنشی)، فشارخون، استرس و اضطراب، درمان بیماری رینود و همچنین بهبود عملکرد فردی استفاده کرد.

 

بیوفیدبک تعریق پوست (GSR)

از بین انواع بیوفیدبک این نوع از سنسورها میزان تعرق روی سطح پوست را اندازه‌گیری و ثبت می‌کنند. ثبت تعریق پوست که به عنوان هدایت پوست (SC) نیز شناخته می‌شود، یک روش کاربردی برای تشخیص سطح تحریک احساسات است.

حسگرها همراه با الکترودرموگراف (EDG) روی انگشت‌ها، کف دست‌ها یا مچ دست‌ها و یا پا متصل می‌شوند، تا فعالیت غدد عروقی و میزان تعرق بر روی پوست (که هشداری مثلا برای اضطراب هستند) را اندازه گیری کنند.

علاوه بر عملکرد واضح ترمو رگولشن (تنظیم حرارت بدن) برای تعریق، تحریک احساسی نیز به آسانی موجب تعریق می‌شود. در واقع در حالت هیجانی پاسخ پوست تغییر می‌کند.

میزان تعریق سطح پوست ملاک مناسبی برای بررسی هیجانات و نشان دهنده‌ی جنبه های مختلف احساسی و شناختی در فرد است. هر چه افراد بیشتر تحریک شوند، هدایت پوستی آنها قوی‌تر خواهد بود. بیوفیدبک برای درمان اضطراب، درد های مزمن، هایپرهیدروزیس و استرس استفاده می‌شود.

 

بیوفیدبک فشار خون:

در این نوع بیوفیدبک با پوشیدن دستگاهی که فشار خون را اندازه‌گیری می‌کند، اطلاعات مربوط به فشار خون بیمار ثبت می شود.

در ادامه دستگاه اطلاعات لازم را در رابطه با فشارخون به بیمار روی مانیتور نمایش می‌دهد و فرد در حین فعالیت‌هایی مثل ورزش و ریلکسیشن وضعیت خود را پایش می کند.

در این روش بیمار آموزش می بیند که چگونه و در چه حالتی فشار خون خود را پایین بیاورد. غالبا تکنیک‌های آرام‌بخشی که برای شخص استفاده می‌شود، شامل نشانه‌های بصری، تمرین‌های تنفسی و موسیقی است.

 

انواع بیوفیدبک و نوروفیدبک:

نوروفیدبک فرمی از بیوفیدبک است، که در آن هدف تغییر و اصلاح امواج مغزی است. این نوع بیوفیدبک در واقع نوعی بازخورد عصبی است، که فرد یاد می گیرد چگونه امواج مغزی خود را کنترل کرده و از طریق آن عملکردهایش را بهبود دهد.

در این روش الکترودهای دستگاه EEG روی سطح پوست سر قرار می‌گیرند و دستگاه فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می کنند. دستگاه EEG فعالیت امواج مغزی را که وابسته به حالت های مختلف روانی است، مثل هشیاری، ریلکسیشن، آرامش و خواب آلودگی و …. را ثبت می کند.

بعد از آن دستگاه نوروفیدبک به فرد وضعیت امواج مغزی او را به صورت صوتی یا تصویری فیدبک می دهد. بسته به نوع اختلال و مشکل، فرد می آموزد میزان امواج مغزی (دامنه ، قدرت ، یکنواختی و…) را کم یا زیاد کند.

تکنیک نوروفیدبک می‌تواند به صورت تکنیکی برای ریلکسیشن (آموزش آلفا) و یا تکنیکی برای هشیارسازی (آموزش بتا) استفاده شود. نوروفیدبک به عنوان درمانی برای اختلال بیش‌فعالی، درد، اعتیاد، اضطراب، افسردگی و سایر اختلالات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جهت آشنایی کامل با شیوه درمانی نوروفیدبک می توانید این مقاله را مطالعه کنید.