یکی از درمان‌های موثر و پذیرفته شده برای اضطراب که این روزها استقبال زیادی از آن هم می شود، درمان اضطراب با دستگاه نوروفیدبک است. در این مطلب ببینید میزان تاثیر نوروفیدبک بر اضطراب چقدر است و آیا نوروفیدبک قادر است اضطراب را درمان کند؟
اگر با مفهوم نوروفیدبک و این روش درمانی آشنایی ندارید، می توانید قبل از خواندن این مقاله به کمک سری مقالات زیر با نوروفیدبک آشنا شوید.
اضطراب چیست؟
برای آشنایی با روش درمان اضطراب با نوروفیدبک ابتدا لازم است آشنایی مختصری با اختلال اضطراب و نشانه های آن داشته باشیم. همینطور بدانیم اگر این اختلال را درمان نکنیم چه تاثیری بر سلامت جسم و روان ما می‌گذارد.
همه ما مطمئنا اضطراب و حس بد ناتوان کننده آن را در طول زندگی تجربه کرده‌ایم. این احساس عکس‌العمل دفاعی بدن ما در مقابل چالش ها، مشکلات و شرایطی است که باید به اصطلاح هوش و حواسمان را جمع کنیم.
به عنوان مثال: موقع سخنرانی در برابر جمع، وقت امتحان، به خاطر مشکلات مالی، به خاطر تاخیر سر یک قرار و… دچار اضطراب می شویم.
انجمن روانشناسی آمریکا (APA) اضطراب را «هیجانی که با احساس تنش، افکار نگران کننده و تغییرات جسمانی نظیر فشار خون بالا مشخص می شود» تعریف می کند.
اضطراب (Anxiety) یا دلشوره یا تشویش حالت احساسی بسیار بدی است، که ناخواسته اما یک احساس طبیعی و معمولا سالم است. در واقع اضطراب یک احساس عمیق نامشخص، مبهم و ناخوشایند ترس، هراس و دل آشوبی است.
این احساس به طور معمول بعد از بر طرف شدن شرایط بد و اضطراب‌آور، خودش از بین می رود و فرد به حالت آرامش برمی گردد. یا اینکه شخص به خودش مسلط می شود و آرامشش را بدست می آورد.
اما اگر اینطور نبود و احساس اضطراب به خودی خود رفع نشد. یعنی فرد در حالت معمول نیز بیشتر از اندازه احساس اضطراب و هراس داشت، احتمالا به اختلال اضطراب دچار شده است. اختلال اضطراب علاوه بر برانگیختگی فیزیولوژیکی در فرد حالت درماندگی و عدم تعادل روانی نیز ایجاد می کند.
اختلال اضطراب باعث تغییر رفتار و احساسات فرد و حتی ایجاد بیماری جسمی نیز می شود. مثلا باعث عصبانیت بیش‌ازحد، ترس، بی قراری، دلهره، دل آشوبی و نگرانی مداوم او است. اضطراب خفیف مبهم و ناراحت کننده است، در حالی که اضطراب شدید می تواند به‌طورجدی فعالیت‌های روزمره را مختل کند.
سازمان بهداشت جهانی گزارش کرده که در سطح جهانی از هر ۱۳ نفر ۱ نفر دچار نوعی از اضطراب است. گزارش های این سازمان نشان می دهد که اختلالات اضطراب شایع ترین اختلال روانی در سطح جهان است که انواع فوبیاها، فوبیای اجتماعی و اضطراب فراگیر را شامل می شود.
نشانه‌های اضطراب
اضطراب هر چند یک اختلال درونی و روانشناختی است، اما علائم و نشانه‌های بیرونی نیز دارد. نشانه های اضطراب را می توان به دو بخش روان شناختی و جسمانی طبقه بندی کرد.
نشانه‌های روانشناختی اضطراب عبارتند از:
دلواپسی، تحریک پذیری، هراس، بی تابی، احساس خطر غریب الوقوع، بی قراری، ترس، ناتوانی در حفظ آرامش، دشواری در تمرکز، مشکلات خواب و فقدان لذت .
نشانه های جسمانی نیز مشتمل است بر:
خشکی دهان، سرخ شدن، تهوع و استفراغ، غش و ضعف، اسهال، یبوست، سرگیجه، تنش عضلانی، تکرر ادرار، تحرک بیش از حد، مشکلات جنسی، لرزش، طپش قلب، افزایش ضربان قلب یا بی نظمی ضربان آن، آه کشیدن، تنفس تند و سریع، تعریق به ویژه در کف دست ها، تنفس های کوتاه، رنگ پریدگی و احساس خفگی.
علل ایجاد اضطراب
از علل ایجاد اختلال اضطراب می توان گفت، وقتی که استرس و موقعیت‌های استرس زا در زندگی زیاد و به مدت طولانی تکرار شود. یا اینکه به صورت طولانی مدت بدن در حالت برانگیختگی (آماده باش) قرار داشته باشد، این فرد آماده اختلال اضطراب می شود.
همچنین تکرار زیاد موقعیت‌هایی که قبلاً برای فرد استرس زا بوده یا در آن‌ها به فرد آسیب های جدی جسمی، احساسی و عاطفی شدید وارد شده، می تواند احتمال اضطراب را افزایش دهد. اگر اضطراب به صورت ترس و نگرانی بیش از حد، غیرمنطقی و غیرقابل کنترل باشد و زندگی روزمره شخص را مختل کند، اختلال اضطراب ایجاد شده است.
افراد مبتلا به اختلالات اضطراب، ترس، نگرانی، اندوه و پریشانی را به طور مداوم تجربه می‌کنند. مثلا شخص همیشه استرس دارد، نمی تواند احساس آرامش کند، تپش قلب دارد، خوابش مختل است، احساس خستگی و از پا افتادگی می کند، سردرد دارد یا احساس گیجی می کند.
علاوه بر این ها او نمی تواند تمرکز یا تصمیم گیری کند و بی دلیل دچار ترس و وحشت می شود. اما با درمان آن، این افراد می‌توانند این احساسات را مدیریت کرده و به زندگی عادی خود برگردند.
به عنوان مثال: بیشتر دانش آموزان و دانشجویان در روزهای امتحان دچار اضطراب می شوند و این باعث می شود بهتر و بیشتر درس بخوانند؛ در حالی که افرادی که اضطراب بیمارگونه دارند، با وجود اینکه درس را بلد هستند، به دلیل شدت اضطراب تمرکز نداشته و هر چه که بلد بودند در هنگام امتحان فراموش می کنند.
درمان اضطراب با نوروفیدبک
اختلال اضطراب نیز مانند بقیه اختلالات دارای دو نوع درمان سنتی، یعنی درمان دارویی و روان درمانی دارد. که بر مبنای ویژگی های شخصیتی یا تشخیص نوع اختلال، نوع درمان مشخص می شود. اما این روزها از جمله درمان های غیر دارویی که برای استرس و اضطراب استفاده می شود، درمان اضطراب با نوروفیدبک است.
درمان اختلال اضطراب با نوروفیدبک جزو روش‌های درمانی بسیار موثر و نیز شیوه‌ی نوینی برای درمان اختلال اضطرابی شناخته شده است. به صورتی که نتیجه تحقیقات نشان می دهد ۸۰ تا ۹۰ درصد بیماران مبتلا به اضطراب با روش نورفیدبک درمان خواهند شد.
بنا به گفته پژوهشگران، اختلال اضطراب از اولین مواردی بود که به روش درمان با نوروفیدبک پاسخ داد.
در مغز بیماران مبتلا به اختلال اضطرابی، یکی از قسمت‌هایی که دچار پّرکاری می شود نواحی پس سری مغز است. در نواحی پس سری عمدتاً امواج آهسته در زمان استراحت افزایش می یابند و در زمانی که ما چشمان مان را می بندیم به حداکثر می رسند. وجود امواج آهسته نشان دهنده کاهش عملکرد در این نواحی است.
در بیماران مبتلا به اختلال‌های اضطرابی این ناحیه از مغز عملکردش افزایش می یابد. بخصوص در سینگولیت خلفی با افزایش امواج بتا نسبت به نواحی پیشانی سر مواجه هستیم. افراد مضطرب در نقشه مغزی یا QEEG، خود کاهش موج آلفا و گاهی تتا را نیز خواهند داشت.
پیشنهاد میکنیم این مقاله را مطالعه کنید کاربرد بیوفیدبک در روانشناسی و روانپزشکی
اساس مداوای اضطراب با نوروفیدبک براین پایه است که یاد بگیریم چگونه اضطراب خود را مهار کنیم. درمان و رفع اضطراب با نوروفیدبک در واقع نوعی آموزش و شرطی کردن مغز است. نوروفیدبک باعث می شود مغز بتواند کارکرد خویش را به حالت طبیعی و سالم دوباره تنظیم کند و عملکرد فرد به سطح طبیعی برسد.
این روش در جهت اصلاح الگوهای امواج مغزی آشفته عمل می کند، تا مغز بتواند مهارت‌های کنترل اضطراب را به دست آورد. در نوروفیدبک برنامه پیشنهادی برای بیمارانی که دچار اختلال اضطراب هستند، آموزش افزایش موج آلفا و تتا در مغز خواهد بود. در واقع نوروفیدبک با هدف قرار دادن این مشکل بیماران اضطرابی سعی می کند، فعالیت زیاد مغز را به حداقل برساند و از این رو باعث می شود علائم مرتبط با بیماری او هم به کمترین حد برسد.
علاوه بر این، در این بیماران به صورت همزمان عملکرد قلب هم بررسی می شود. بیشتر بیماران اضطرابی علی رغم مشکل در فعالیت برخی از نواحی مغز، دارای پّرکاری در سیستم اعصاب خودمختار نیز هستند. این بیماران دارای علائمی مانند تپش قلب، تنفس سریع، انقباض عضلانی و تعریق هستند. زمانی که ما از تلفیق نوروفیدبک با بیوفیدبک، تغییرپذیری ضربان قلب استفاده می کنیم اثر بخشی بیشتری را در این بیماران مشاهده می کنیم.
همه تحقیقات بیانگر آن است که نوروفیدبک می تواند با شرطی سازی امواج مغزی افراد در گروه های سنی مختلف اضطراب را کاهش داده و درمان کند. فرد مضطرب می تواند بعد از آشنا شدن با تغییرات فیزیولوژیک و عصبی خود با تمرین و تکرار، آرامش خود را زیادتر کند.
در واقع فرد مضطرب به صورت هشیارانه و کاملاً ارادی می آموزد که چطور می تواند اضطراب خود را بدون هرگونه مواد شیمیایی از بین ببرد. این روش ایمن، کاملاً بدون درد و بدون هیچ گونه عوارض جانبی است.
نتایج درمان اضطراب با نوروفیدبک
ژو و همکارانش (۲۰۰۹) اثر بخشی نوروفیدبک و بیوفیدبک را بر عملکرد تحصیلی گروهی دانشجو مطالعه نمودند. یافته های این پژوهش نشان می دهند که نوروفیدبک در کنار بیوفیدبک به طورمعناداری اضطراب امتحان، افسردگی و خلقشان را بهبود می بخشد.
دو مطالعه دیگر بر روی تأثیر نوروفیدبک بر اضطراب امتحان انجام شد (هاموند، ۲۰۰۵ ؛ گرت و سیلور، ۱۹۷۶). این مطالعات دارای انتخاب تصادفی، ۴ گروه کنترل درمانی مختلف، و یک گروه کنترل لیست انتظار را در بر می‌گرفتند.
در یکی از مطالعات، کاهش معناداری در اضطراب امتحان بدست آمد. در حالیکه در گروه کنترل درمان نشده و گروه آموزش آرمیدگی کاهش معناداری دیده نشد. در مطالعه دیگر افراد، دوره‌هایی از آموزش نوروفیدبک و آموزش بیوفیدبک عضلانی دریافت کردند. در این افراد نمرات اضطراب در مقایسه با گروه درمان نشده به طور معناداری کاهش یافت.