همانطور که در سری مقالات قبل گفتیم درمان بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان بسیار ضروری است، چرا که عوارض جبران ناپذیری مانند افت تحصیلی، مشکلات شغلی و اجتماعی، رفتارهای پر خطر، اعتیاد، از بین رفتن اعتماد به نفس و… را در صورت درمان نشدن این اختلال در پی خواهد داشت.
در سری مقالات قبل درباره‌ی اختلال بیش فعالی، انواع و علت آن و همچنین علائم، روش تشخیص و تست بیش فعالی کودکان صحبت کردیم، همچنین به بررسی بیش‌فعالی بزرگسالان، علائم و عوارض آن پرداختیم که می‌توانید در سری مقالات زیر آن‌ها را مطالعه کنید.
- بیش فعالی چیست؟
- علت بیش فعالی
- انواع بیش فعالی
- تشخیص بیش فعالی
- علائم بیش فعالی
- تست بیش فعالی کودکان
-
بیش فعالی بزرگسالان
ممکن است بسیاری از والدین تصور کنند، بیش فعالی بیماری چندان مهمی نیست و خود به خود با بزرگ شدن کودک بیماری رفع شده و یا در دوران کودکی مشکل خاصی برای کودک ایجاد نمی‌کند.
در حالی که این طور نیست و در صورت عدم معالجه و بی توجهی به کودک بیش فعال، در دوران مدرسه بیش فعالی برای کودک مشکل ساز می‌شود، چرا که کودک مهم‌تر از همه در تمرکز و توجه مشکل دارد. در نتیجه تمرکز کافی برای گوش دادن به درس نداشته و مدام توی فکر و خیال است و برای بیرون رفتن مدام اجازه می‌خواهد. در یادگیری و انجام تکالیف دچار ضعف‌های جدی خواهد شد.
او نمی‌تواند مدت طولانی آرام روی صندلی بنشیند و معمولاً پر حرف است و مدام سر کلاس با بقیه حرف می‌زند. به همین دلیل از لحاظ تحصیلی معمولاً بسیار افت می‌کند و با مشکل مواجه می‌شود. این موضوع باعث می‌شود که کودک سر خورده شده و دچار عدم اعتماد به نفس شود.
همچنین ممکن است در دوره نوجوانی و جوانی، رفتارهای ضد اجتماعی و حتی بزهکارانه و اعتیاد از آنان دیده شود. علاوه بر این‌ها افراد بیش فعال معمولاً در بزرگسالی در تحصیل، حوزه کاری، اجتماعی و شخصی دچار مشکلات جدی شده و احتمال اینکه این افراد در آینده مبتلا به افسردگی شدید شوند زیاد است.
درست است که کنار آمدن با کودکان بیش فعال کار ساده‌ای نیست، اما والدین باید بدانند که این کودکان ذاتاً بد نیستند اما بدون مصرف دارو و رفتار درمانی نمی‌توانند رفتارهای خود را کنترل کنند. والدین باید از تنبیه بدنی کودک خود جدا خودداری کنند و با او با محبت رفتار کنند.
تشخیص اشتباه بیش فعالی یا عدم تمرکز می‌تواند مسیر زندگی یک کودک را کاملاً تغییر دهد. برای تشخیص بیش فعالی در کودکان، والدین باید رفتار کودک را به مدت ۶ ماه با دقت مورد بررسی قرار دهند و در صورتی که نشانه و علائم بیش فعالی را در مدتی طولانی در کودک خود مشاهده کردند، با یک متخصص برای تشخیص قطعی و درمان مشورت کنند.
درمان بیش فعالی
برای درمان بیش فعالی حقیقتاً بهترین روش درمان و داروی مشخصی وجود ندارد و هرکدام از شیوه‌ها بایستی بر اساس فرد مورد نظر تجویز شود. همچنین باید گفت درمان سریعی نیز برای ADHD وجود ندارد، اما علائم آن قابل شناسایی و کنترل هستند.
۴ محور اصلی درمان کودکان بیش فعال ترکیبی از دارودرمانی، رفتاردرمانی، کاردرمانی و آموزش والدین و معلم است. همچنین سن طلایی درمان این کودکان تا ۱۲ سالگی است.
هر چند که روش‌های مختلفی برای درمان این اختلال وجود دارد، اما درمان دارویی برای این اختلال مهم‌ترین و موثرترین روش در این بین است. معروف‌ترین و شایع‌ترین درمان موثر در این بین قرص متیل فنیدیت یا ریتالین است که مدت‌هاست در سراسر جهان درمان اصلی این اختلال است.
درمان دارویی این کودکان بهتر است از سنین کودکی و حدود پیش‌دبستانی شروع شود و در صورت درمان مداوم حدود نیمی از این کودکان در نوجوانی می توانند بدون درمان دارویی عملکرد طبیعی و مطلوبی داشته باشند، اما نیم دیگر نیازمند درمان ادامه دار با دارو هستند.
رژیم غذایی مناسب نیز تاثیر بسزایی در کاهش علائم این کودکان دارد، به طوری که مشاهده شده اگر کودکان بیش‌فعال مواد غذایی سرشار از امگا ۳، آهن و املاح معدنی را بیشتر دریافت کنند، تا ۴۰ درصد علائم بیماری آن‌ها کاهش پیدا می‌کند همچنین این کودکان باید از مصرف فست‌فودها، نوشابه‌ها و مواد غذایی حاوی مواد نگه‌دارنده نیز خودداری کنند.
کودکان بیش فعال باید از زیاده روی در مصرف شکر و غذاهای حاوی آن مانند کیک، شیرینی، شکلات، بیسکویت و نوشابه‌های شیرین که تحریک کننده هستند خودداری کنند.
دارودرمانی در بیش فعالی
داروهای درمان بیش فعالی شامل تجویز داروهای محرک و غیر محرک است، که به کاهش رفتارهای تخریب گرا نه و نامناسب کودکان و بهبود زندگی روزانه آن‌ها کمک قابل توجهی می‌کند.
این داروها با افزایش و متعادل کردن پیام‌رسان‌های عصبی به بهبود علائم بیش‌فعالی کمک می‌کنند. پیام‌رسان‌های عصبی موادی شیمیایی هستند که سیگنال‌هایی را میان نورون‌های مغز و بدن منتقل می‌کنند.
داروهایی که محرک هستند می‌توانند به کاهش رفتارهای پرخاشگرانه و تکانشی کمک کرده و سطح توجه فرد را افزایش دهند.
اما داروهای محرک ممکن است برای تمامی افراد مبتلا به این اختلال موثر نباشند، در این صورت داروهای غیر محرک برای افراد بالای ۶ سال تجویز می‌شوند.
بعضی از داروها خیلی سریع اثر می‌کنند ولی اثرشان در طول شب از بین می‌رود. داروهایی با اثر گذاری آهسته نیز وجود دارد که فقط کافی است، یک بار در روز استفاده شوند. عوارض جانبی این دسته از داروها شامل کاهش وزن و گاهی روان پریشی است.
اما در عین حال باید به این نکته توجه داشت که کودکان به صورت متفاوت به داروهای مختلف جواب خواهند داد. در واقع انتخاب بهترین داروی بیش فعالی، با توجه به وضعیت شخص و هم چنین بروز عوارض جانبی هر دارو است.
میزان مصرف دارو و طریقه استفاده از آن‌ها باید حتماً توسط پزشک متخصص تعیین شود. برخی از داروها باید هر روز مصرف شوند. اما برخی دیگر باید تنها در محیط مدرسه یا محل کار استفاده شوند.
داروهای محرک مانند منیل فنیدات و ریتالین در ۸۰ درصد موارد طبق گزارشات معلم‌ها و والدین، در کوتاه مدت تاثیر زیادی بر روی علایم این اختلال داشته است.
آکادمی طب اطفال آمریکا، با سونیا موافق هست. آن‌ها اغلب رفتار درمانی را برای سنین زیر ۶ سال توصیه می‌کنند.
انواع داروهای بیش فعالی به دو دسته محرک و غیر محرک تقسیم می‌شود:
داروهای محرک:
- آدرال و آدرال ایکس آر
- کنسترا
- دکسدرین (Dexedrine)
- فوکالی و فوکالین ایکس آر (Focalin)
- Metadate CD and Metadate ER
- متیلین و متیلین ای آر
- ریتالین، ریتالین اس آر و ریتالین ال ای
- ویوانسه
- کوییلیوانت ایکس آر
پیشنهاد میکنیم این مقاله را مطالعه کنید درمان اوتیسم با ۴ شیوه مهم و تاثیر گذار
داروهای غیر محرک:
-
- استراترا
- اینتونیو
- کاپ وای
درمان بیش فعالی با روان درمانی
در درمان بیش فعالی علاوه بر دارو درمانی، درمان‌های دیگری نیز وجود دارد که به کاهش نشانه‌های بیش فعالی کمک می‌کند.
معمولاً والدین سعی می‌کنند تنها یکی از این روش‌ها را امتحان کنند و اکثراً دارو درمانی را به تنهایی انتخاب می‌کنند، چرا که این روش ارزان‌تر و سریع‌تر است.
اما مشکل دارو درمانی در این است که فرد پس از قطع مصرف، دوباره علائم بیماری را نشان خواهد داد. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود تا در صورت دارو درمانی از درمان مکمل هم استفاده شود.
تحقیقات نشان می‌دهد کودکانی که دارو درمانی را به عنوان روش تنها انتخاب می‌کنند بعد از دو هفته، دیگر علائم بیماری را نشان نمی‌دهند و در درمان‌های دیگر بعد از یک ماه علائم به صورت تدریجی محو می‌شود.
اما بازگشت علائم بیماری در دارو درمانی بسیار بالاتر از دو روش نوروفیدبک و روان درمانی است.
در روش روان درمانی، روان درمانگران بر روی رفتارهای این کودکان کار می‌کنند و سعی می‌کنند با شرطی سازی‌های مختلف رفتار آن‌ها را تغییر دهند.
این شیوه تقریباً مکانیزمی شبیه به عمل نوروفیدبک دارد، با این تفاوت که سعی درمانگر بر این است که رفتارهای مختلف را مرحله به مرحله اصلاح کند.
معمولاً روان درمانگران با دادن تکالیف مختلف به افراد مبتلا به کمبود توجه-بیش فعالی در محیط‌های خارج از کلینیک، سعی می‌کنند تا الگوی رفتاری افراد را تغییر دهند و در نهایت آن‌ها را به افرادی بهنجار و طبیعی نزدیک کنند.
درمان بیش فعالی با رفتار درمانی
تحقیقات نشان داده که درمان‌های رفتاری بخش مهمی از درمان برای کودکان بیش فعال است. رفتار درمانی نه تنها توانایی کودکان را برای کنترل توجه و تمرکز در مدرسه افزایش می‌دهد، بلکه روابط آن‌ها را با خانواده و دوستانشان بسیار تحت تاثیر قرار خواهد داد. هدف از این درمان‌ها قوی‌تر کردن رفتارهای مثبت و از بین بردن رفتارهای نامطلوب است. درمان رفتاری شامل تمرینات رفتاری برای خانواده، خود کودک و حتی معلمان در مدرسه می‌باشد. درمانگر رفتاری – شناختی به فرد برای موارد زیر کمک می‌کند:
o تنظیم برنامه‌های تغییر رفتاری در مدرسه، کار، و خانه
o تعیین اهداف مشخص برای رفتار و موفقیت
o به خانواده‌ها و آموزگاران کمک کنید تا جایزه‌ها و نتایج خود را حفظ کنند.
رفتاردرمانی نسبت به درمان دارویی برای کودکان ۲ تا ۵ ساله دارای اختلال بیش‌فعالی ارجحیت دارد. به گفته محققان مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا، رفتاردرمانی به بهبود علائم اختلال بیش فعالی در کودکان کمک می‌کند و می‌تواند به اندازه دارو موثر بوده و در عین حال عوارض جانبی هم نداشته باشد.
داروهای نظیر ریتالین برای برخی کودکان مناسب هستند، اما رفتاردرمانی دارای عوارض جانبی داروهای مرتبط با بیش فعالی نظیر دل درد، بداخلاقی، از بین رفتن اشتها و مشکلات خواب نیست.
درمان بیش فعالی با کاردرمانی
کودک مبتلا به بیش فعالی از توجه به جزئیات ناتوان است و در تمرکز هنگام فعالیت و بازی مشکل دارد. همچنین هنگام صحبت مستقیم با او، به نظر می‌رسد که گوش نمی‌دهد و اغلب قادر به پیگیری دستورات یا اتمام کارها نیست و اغلب وسایل خود را گم می‌کند (وسایل مدرسه و اسباب بازی) و فراموشکار است. کاردرمانی برای کودکی با این مشکلات شامل مواردی از جمله انواع بازی‌های هدفمند و سیستم‌های مبتنی بر پاداش و محرومیت است.
کار درمانگر با تمرکز بر نیازهای کودک مهارت‌هایی مانند: سازماندهی کردن، هماهنگی فیزیکی، کارآمدی در تکالیف روزمره را در کودکان بیش فعال تقویت می‌کنند.
درمان بیش فعالی با نوروفیدبک
امروزه بیش از هر زمان دیگری، برای درمان کودکان بیش فعال و کم توجه از نوروفیدبک استفاده می‌شود. بیش از ۷۵ درصد کودکان مبتلا به بیش فعالی و کم توجهی به وسیله نورو فیدبک بهبودی می یابند.
باید به خاطر داشت که نوروفیدبک در واقع نوعی یادگیری است، و مغز یاد می‌گیرد که چطور به تنظیم خود پرداخته و نقائص عملکرد خود را برطرف کند. در نورو فیدبک به مغز آموزش خود تنظیمی داده می‌شود، لذا هیچ گونه عوارض و خطری به دنبال ندارد.