به طور کلی می توان گفت علت بیش فعالی به طور دقیق مشخص نیست، ولی با آشنایی دلایل احتمالی می‌توان از برخی موارد آن پیشگیری و سلامت کودک را حفظ کرد. در مطلب قبل با بیش فعالی آشنا شدیم و دیدیم که بیش فعالی چیست و چه انواعی دارد. برای خواندن این مقاله وارد این لینک شوید.

یکی از اولین سوالاتی که ممکن است ذهن پدر و مادرها را درگیر کند، این است که چرا کودک من دچار این بیماری شده است؟ گاهی افراد تصورات غلط و پیش داوری یا قضاوت نادرست در این باره دارند. برای مثال؛ فکر می کنند تربیت نادرست یا محبت و آزادی بی‌رویه و به اصطلاح لوس بار آوردن کودک یا به جای آن‌ها فکر و عمل کردن به دلیل ترس از آسیب رساندن به خودشان را علت بیش فعالی می دانند؛ اما تا به امروز هیچ مدرکی که نشان دهد، عوامل اجتماعی و روش‌های تربیتی عامل به وجود آمدن این بیماری می‌باشد، دیده نشده است.

شواهد نشان می‌دهد که تفاوت‌هایی در ساختار مغز این افراد با سایرین وجود دارد، ولی عوامل محیطی در زندگی فرد نیز ممکن است باعث شود که احتمال بروز اختلال در او بیشتر شود. این اختلال یک حساسیت مادرزادی در مغز و سیستم اعصاب است، که باعث می‌شود شما چگونه در برخی شرایط رفتار کنید.

اسکن‌های متعدد نشان می‌دهد، بخشی از مغز کودک دارای اختلال بیش‌فعالی که به کنترل رفتار او کمک می‌کند، موجب تمرکز می‌شود و آنچه نیاز به انجام آن دارد را طبقه‌بندی می‌کند، کمی کوچکتر است. در واقع در کودکان بیش فعال در نقاطی از مغز که این وظایف را بر عهده دارند، فعالیت کمتری وجود دارد.

مغز کودکان بیش فعال نسبت به کودکان عادی از نظر توجه کندتر است و در بخش‌های مربوط به توجه و تمرکز در مغز نقص جزئی وجود دارد.

همچنین آن قسمت از مغز بیش فعالان که مسئولیت انتقال داده های عصبی را بر عهده دارد ساختار شیمیایی نامتعادلی دارد.

یعنی انتقال دهنده های عصبی شیمیایی مغز مانند سروتونین، دوپامین و نوراپی نفرین که پیام را از یک قسمت مغز به قسمت دیگر می‌فرستند در این افراد دچار کمبود است.

دلیل این عقب ماندگی‌ها و به هم ریختگی شیمیایی دقیقا مشخص نیست، اما نقش ژن‌ها بدلیل ارثی بودن بیش فعالی در خانواده به نظر غیر قابل انکار است. معمولا در یک سوم موارد حداقل یکی از والدین فرد مبتلا علائم مشابهی را داشته است.

هر چند که این اختلال اغلب ارثی است، اما رویدادهای بیرونی و محیطی نیز می‌توانند تا اندازه‌ای در آن تاثیر داشته باشند. این اختلال می‌تواند در دوران اولیه کودکی خود را نشان دهد و با رشد کودک علائم آن نیز در برخی موارد ناپدید می‌گردد.

علت بیش فعالی

با وجود اینکه بیشترین اختلال روانی که در کودکان و نوجوانان مورد مطالعه و تشخیص قرار گرفته، بیش فعالی است. اما در اکثر موارد علت دقیق آن مشخص نیست.

علت به وجود آمدن بیش فعالی احتمالا ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و عوامل اجتماعی است. تخمین زده می شود که عوامل ژنتیکی حدود ۷۵٪ از علت بیش فعالی را تشکیل می دهند. عامل ژنتیکی این عارضه بیشتر در پدران کودکانی که دچار بیش فعالی هستند وجود دارد.

اگر در دوران نوزادی یعنی چهار هفته اول تولد، کودک با مشکل تغذیه یا بهداشتی، روانی مواجه باشد نیز احتمال ایجاد این اختلال وجود دارد. از عوامل محیطی که می تواند در بروز این اختلال موثر باشد، سیگار کشیدن و یا مصرف الکل در دوران بار داری توسط مادر و یا قرار گرفتن مادر در معرض نیکوتین در دوران بارداری است.

از دیگر علت بیش فعالی استرس مادر در دوران بارداری هم می تواند باشد. تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده بیانگر این است که این اختلال معمولا در خویشاوندان نزدیکان افراد هم وجود دارد. موارد خاص مربوط به عفونت قبلی یا ضربه به مغز هم ممکن است باعث ایجاد این اختلال شود. همچنین باید گفت به نظر نمی رسد که بروز این اختلال مربوط به سبک فرزند پروری و تربیت یا عدم وجود نظم و انضباط در کودک باشد.

به طور کلی باید گفت در صورتی که مادر حین بارداری یا زایمان دچار مشکلاتی شده باشد، احتمال ایجاد ADHD در کودک بیشتر شود. این مشکلات شامل مصرف مواد یا دارو حین بارداری، وزن کم نوزاد حین تولد، عفونت های مغزی ، تماس با سموم یا برخی شرایط استرس زا برای مادر می باشد.

مسمومیت ناشی از سرب حاصل از دود اتومبیل و آلودگی هوا، غذاهای محتوی مواد افزودنی مثل شیرین کننده های مصنوعی و یا رنگ دهنده های خوراکی، مواد جلوگیری کننده از فاسد شدن غذا که در بعضی از غذاهای آماده وجود دارد، نیز در ایجاد این اختلال سهیم هستند.

عامل ژنتیک

اختلال ADHD عموما به صورت فامیلی ظاهر می‌شود. عوامل ارثی محکمی در مطالعهٔ خانواده‌ها، دوقلوهای همسان و غیر همسان پیدا شده است. (۱۹۹۲ و ۱۹۹۷) در یک مطالعهٔ استرالیایی بین ۱۹۳۸ خانواده با دوقلو مشخص شد، که اگر یکی از دوقلوها ADHD داشته باشد، در همسان ۸۲ درصد و در غیر همسان ۳۸ درصد برادر یا خواهر او هم داراست. در نتیجه مطالعات دوقلویی نشان می دهد که این اختلال معمولاً از والدین فرد به ارث می رسد، و ژنتیک حدود ۷۵٪ موارد در کودکان و ۳۵٪ تا ۷۵٪ موارد بالغ را در بزرگسالان تعیین می کند.

خواهر و برادران کودکان مبتلا به اختلال بیش ‌فعالی سه تا چهار برابر بیشتر از خواهر و برادران کودکان بدون اختلال در معرض این اختلال هستند.

برانگیختگی مربوط به عملکرد دوپامینرژیک است و ADHD با پایین آمدن عملکرد دوپامینرژیک ایجاد می‌شود. در این اختلال به طور معمول تعدادی از ژن ها درگیر هستند، که بسیاری از آنها مستقیماً انتقال عصبی دوپامین را تحت تأثیر قرار می دهند.

افراد مبتلا به سندرم داون احتمالاً مبتلا به ADHD هستند. همچنین این بیماری با اوتیسم، اسکیزوفرنی، اختلال دو قطبی و افسردگی ارتباط ژنتیکی دارد.

عامل محیط

علت بیش فعالی علاوه بر ژنتیک، می تواند برخی از عوامل محیطی نیز باشد. مصرف الکل در دوران بارداری می تواند باعث اختلالات طیف الکل جنین شود که می تواند شامل ADHD یا علائمی مانند آن باشد.

کودکان در معرض مواد سمی خاص، مانند سرب یا بیفنیل‌های کلرینه، ممکن است مشکلاتی شبیه به ADHD ایجاد کنند. قرار گرفتن در معرض حشره کش‌های ارگانوفسفات کلرپیریفوس و دیالکسیل فسفات با افزایش خطر همراه است. با این حال، شواهد قطعی نیستند.

قرار گرفتن در معرض دود تنباکو در دوران بارداری می‌تواند مشکلاتی در پیشرفت سیستم عصبی مرکزی ایجاد کند و خطر ابتلا به اختلال کمبود فشار خون را افزایش دهد.

از دیگر علت بیش فعالی زایمان زودرس شدید، وزن بسیار کم هنگام تولد و بی توجهی شدید، سوءاستفاده یا محرومیت اجتماعی نیز خطر را افزایش می دهد. برخی از عفونت ها در دوران بارداری، هنگام تولد و در اوایل کودکی، همچنین ویروس های مختلفی مانند سرخک، آبله مرغان، سرخچه، انترو ویروس (enterovirus) را شامل می شود.

ارتباطی بین مصرف طولانی مدت اما نه کوتاه مدت، استامینوفن در دوران بارداری و ADHD وجود دارد. حداقل ۳۰٪ از کودکان دارای آسیب دیدگی مغزی بعداً دچار ADHD می شوند و حدود ۵٪ موارد ابتلای بیش فعالی به دلیل آسیب مغزی هستند.

برخی مطالعات حاکی از آن است که در تعداد کمی از کودکان، رنگهای غذایی مصنوعی یا مواد نگهدارنده ممکن است با افزایش شیوع علائم اختلال کمبود فشار خون یا ADHD شود، اما شواهد ضعیف است. در اقلیت کودکان، عدم تحمل یا حساسیت به بعضی از غذاها ممکن است علائم ADHD را بدتر کند.

تحقیقات از باورهای رایج پشتیبانی نمی کنند که ADHD ناشی از خوردن زیاد قند تصفیه شده، تماشای تلویزیون، والدین، فقر یا هرج و مرج خانوادگی است. با این حال، آنها ممکن است علائم ADHD را در برخی افراد بدتر کنند.

در صورت بی توجهی به کودکان بیش فعال و معالجه نشدن آنها احتمال اینکه این افراد در آینده به افسردگی مبتلا شوند و یا در نوجوانی رفتارهای ضد اجتماعی و گاه بزهکارانه داشته باشند زیاد است. بنابراین به والدین توصیه می شود که حتما در دوران کودکی برای معالجه فرزند خود اقدام کنند.