بیش فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات رشدی-رفتاری در کودکان و نوجوانان است. این اختلال در واقع یک بیماری پیچیده بوده و تشخیص بیش فعالی به صورت قطعی نیاز به کمک و نظر مشاور و پزشک متخصص دارد.
اما شما می‌توانید برای تشخیص احتمالی این اختلال در کودک یا نوجوان یا حتی در خود، با یکسری از نشانه‌های آن و راه و روش تشخیص این بیماری آشنا شوید. شناخت علائم بیش فعالی کمک فراوانی به تشخیص به موقع و صحیح این اختلال چه در کودکان و چه در بزرگسالان می‌کند.
در این مقاله قصد داریم به روش تشخیص بیش فعالی و علائم تشخیصی آن بپردازیم. در سری مقالات قبل درباره‌ی اختلال بیش فعالی، انواع و علت آن صحبت کردیم، که می‌توانید در مقالات زیر آنها را مطالعه کنید.
پیشنهاد میکنیم این مقاله را مطالعه کنید: درمان بیش فعالی با دارو
مهم است که بدانید، اختلال بیش فعالی نه تنها بر عملکردهای شناختی، اجتماعی، هیجانی و خانوادگی کودک و دانش‌آموز تاثیر منفی می‌گذارد، بلکه عملکردهای شغلی و زناشویی او را در بزرگسالی نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
خیلی از افراد هستند که از مشکل نداشتن تمرکز و گاهی هم احساس بی‌قراری و ناآرامی رنج می‌برند. اما این لزوماً دلیل نمی‌شود که آنها بیش فعال هستند.
بلکه اگر شما دچار اختلال کم توجهی-بیش فعالی یا ADHD باشید، این مشکلی است که همواره با شماست و به روی زندگی روزانه و فعالیت‌های شما تاثیر بسیاری می‌گذارد.
این تاثیر گذاری ممکن است تا آنجا پیش برود که شما در محیط آموزشی یا محیط کاری یا زندگی شخصی خود دچار مشکلات جدی شده و با دشواری‌هایی روبرو شوید.
تشخیص بیش فعالی با یک آزمون خاص امکانپذیر نیست. مجموعه‌ای از علائم باید (حداقل در مدت شش ماه) مورد بررسی قرار بگیرد.
همچنین کودکی که دارای این نشانه‌هاست با رفتارهایش اطرافیان خود را در محیط‌های مختلفی مانند مدرسه یا خانه دچار مشکل می‌کند و حتی با گروه دوستان و همسالان خود نیز به راحتی کنار نمی‌آید.
اگر این کودکان در زمان مناسب درمان نشوند، نمی‌توانند در امور آموزشی و فعالیت‌های اجتماعی خود موفق عمل کنند و ممکن است برای خود و اطرافیانشان مشکل آفرین باشند.
تشخیص بیش فعالی
امروزه بیش فعالی اختلالی بسیار شناخته شده است، اما به دلیل داشتن شناخت سطحی و ناکافی از آن ممکن است، والدین بعضی رفتارهای طبیعی یا اختلالات دیگر کودک را به عنوان بیش فعالی شناسایی کنند.
برای تشخیص اولیه‌ی بیش فعالی باید شناخت کامل تری از نشانه‌ها و علائم اختلال بیش فعالی داشته باشید و آنها را با رفتار کودک خود منطبق کنید و در نهایت تشخیص قطعی اختلال بیش فعالی را به پزشک متخصص بسپارید.
برای تشخیص بیش فعالی تست‌های آزمایشگاهی وجود ندارد. در عوض پزشک با تکیه بر تاریخچه خانوادگی، شرح رفتارهایی که والدین کودک توضیح می‌دهند، بررسی رفتار کودک بر اساس سن و سال او، پرسش‌هایی که می‌پرسد و مشکلاتی که از مدرسه گزارش می‌شود اقدام به تشخیص وجود بیماری می‌کند.
آنها عواملی مانند عصبانیت، اختلال یادگیری، افسردگی، طلاق یا بیماری یکی از اعضای خانواده را هم در نظر می‌گیرند. امروزه علاوه بر مصاحبه بالینی، از تست‌های رایانه‌ای و نقشه برداری مغز نیز برای تشخیص این بیماری استفاده میکنند.
اختلال بیش‌فعالی- کم‌توجهی می‌تواند به طور میانگین از سن ۲ یا ۳ سالگی شروع شود. در حقیقت وجود اختلالADHD در کودکان را در سنین مختلف می‌توان تشخیص داد. این اختلال در نوزادان نیز ممکن است وجود داشته باشد.
در ۲ سالگی پزشکان به دنبال پیدا کردن علائم بیش فعالی هستند و هرچه زودتر این اختلال تشخیص داده شود زودتر می‌توان برای درمان آن مداخله کرد.
می‌توان گفت به طور معمول علائم و نشانه‌های آن، قبل از هفت سالگی بروز پیدا می‌کند. اما از آنجایی که یکی از بارزترین نشانه‌های کودکان بیش فعال عدم تمرکز و بی توجهی آن‌هاست، تا زمانی که کودک به سن مدرسه نرسیده که نیاز به توجه و نشستن طولانی مدت داشته باشد، این اختلال قابل تشخیص نیست.
به طور معمول علائمی از بی توجهی، ویری بودن و فعالیت‌های پر انرژی که حداقل برای شش ماه باعث به وجود آمدن اشکالاتی اساسی در رفتار کودک شده باشد، دلیل بر وجود اختلال می‌باشد. داشتن حداقل سه نشانه از نشانه‌های بیش فعالی برای تشخیص اولیه‌ی این اختلال لازم است.
نحوه‌ی تشخیص بیش فعالی
این بیماری با داشتن علائمی مثل مشکل در توجه، فعالیت بیش از حد و انجام کارهایی بدون توجه به عواقب آن تشخیص داده می‌شود. کودک مبتلا به دلیل ناتوانی در توجه، دچار افت تحصیلی و عقب ماندگی (رفتاری و اجتماعی) از دیگر کودکان هم سطح خود می‌شود.
این ناتوانی‌های و شکست‌ها باعث ضعیف شدن اعتماد به نفس کودک شده و ایجاد رفتارهای پر ریسک و پر خطر در کودک می‌شود. همچنین ادامه پیدا کردن اعتماد به نفس پایین و انزوای اجتماعی- تحصیلی در کودک می‌تواند منجر به بیماری‌های افسردگی و انواع اختلالات اضطرابی شود.
برای تشخیص وجود این اختلال در کودک، علائم باید قبل از اینکه کودک دوازده ساله شود حتماً خودش را نشان داده باشد. بیشتر از شش ماه علائم باقی بماند و حداقل در دو محل مانند مدرسه، خانه یا هنگام بازی با سایر کودکان باعث ایجاد مشکل شود.
علائم بیش فعالی به جهت تشخیص عموماً به دو دسته کلی تقسیم بندی می‌شود، که در ادامه به طور خلاصه به آن می‌پردازیم.
نشانه‌های اختلال بیش فعالی
مبتلایان به اختلال بیش‌فعالی (Hyper Active Disorder – HD) معمولاً فعالیت بالایی دارند، اما در رابطه با تمرکز مشکلی ندارد. از نشانه‌های این نوع بیش فعالی می‌توان علائم زیر را بیان کرد:
- دست و پای بی‌قرار دارند.
- مدام محل نشستن یا صندلی را ترک میکنند.
- بالا رفتن از دیوار راست
- مدام از خود سر و صدا تولید می کنند.
- همیشه در حال حرکت و راه رفتن هستند و برای مدت طولانی نمی‌توانند یک جا بنشینند.
- زیاد حرف می‌زنند.
- اصلاً تحمل انتظار را ندارند و مثلاً نوبت را رعایت نمی‌کنند.
- تخریب‌گرند و از این کار لذت می‌برند.
- بدون فکر و بدون توجه به عواقب، کارشان را انجام می‌دهند.
راه تشخیص بیش فعالی نوع اول
برای تشخیص بیش فعالی نوع اول و مشخص شدن روند درمان این افراد، حتماً باید تمام عواملی که در ادامه آمده است در فرد دیده شود، که عبارتند از:
-حداقل ۶ نشانه، از نشانه‌های بالا را داشته باشد.
-نشانه‌ها مدت ۶ ماه تداوم داشته باشد.
-کودک حداقل دارای ۵ سال سن باشد.
-شروع علائم قبل از ۷ سالگی باشد.
نشانه‌های کمبود توجه و تمرکز
این گروه بر خلاف گروه قبلی جست و خیز و فعالیت زیادی ندارند، اما در توجه و تمرکز به مشکل بر می‌خورند. در حقیقت این افراد حضور فیزیکی دارند، اما فکر و حواسشان جای دیگری است. از نشانه‌های این نوع بیش فعالی می‌توان علائم زیر را بیان کرد:
۱- فقط از روی بی دقتی، دچار اشتباه می‌شوند.
۲- در حفظ توجه و تمرکز بیشتر از ۵ دقیقه مشکل دارند.
۳- به صحبت‌ها گوش نمی‌کنند و فقط تظاهر به گوش دادن میکنند.
۴- در هنگام ناراحتی از خود عکس‌العمل‌های سریع نشان می‌دهند، مثلاً در هنگام گوش کردن ناگهان سر خود را برمی‌گردانند.
۵- در برنامه‌ریزی و سازماندهی برنامه‌ها مشکل دارند.
۶- اغلب وسایل خود را گم میکنند.
۷- از این شاخه به آن شاخه می پرند و بسیار فراموش کارند.
۸- با کوچک‌ترین محرکی مثل بوق ماشین یا صدای تیک تاک ساعت حواسشان پرت می‌شود.
۹- از دستورهای داده شده پیروی نمی‌کنند.
پیشنهاد میکنیم این مقاله را مطالعه کنید درمان بیش فعالی با نوروفیدبک
راه تشخیص نوع دوم بیش فعالی
برای تشخیص این افراد و مشخص شدن روند درمان، بایستی تمام عواملی که در پایین گفته شده در فرد دیده شود، که عبارتند از:
-حداقل ۶ نشانه، از نشانه‌های بالا را داشته باشد.
-نشانه‌ها مدت ۹ ماه تداوم داشته باشد.
-کودک حداقل دارای ۵ سال سن باشد.
-شروع علائم قبل از ۷ سالگی باشد.
کودکانی پرحرف که آرام و قرار ندارند نشانه‌هایی از بیش فعالی را دارند. هر چند که شیطنت همیشه به معنای بیش‌فعالی نیست، اما تحرک زیاد و نامتناسب با محیط، پرحرفی، نداشتن صبر و تحمل برای رسیدن به خواسته، انجام فعالیت‌های تخریبی و خرابکاری، پرخاشگری، بد‌خوابی و غیره از جمله مهم‌ترین علائم بیش‌فعالی محسوب می‌شود.
پسران سه برابر دختران در معرض این اختلال هستند و به طور معمول دختران ۵ سال بعد از پسران تشخیص داده می شوند. دختران بی نظم و ساکت کمتر به چشم می آیند، حتی اگر اختلال شان به اندازه پسران باشد.
بی توجهی و نادیده گرفتن موضوعات پیرامون از علائم اختلال در دختران مبتلا به بیش فعالی است. در پسران به جای آن انجام و بروز حرکات و رفتارهای متفاوت و غیرمنطقی بدون انگیزه قبلی و برنامه عاری از فکر انتظار می‌رود.
کودکان بیش‌فعال معمولاً خوابی ناآرام دارند و همان تحرک شدید و شیطنت‌های زمان بیداری را در خواب هم تکرار میکنند، از طرفی فرستادن این کودکان به تخت خواب کاری آسان نیست.
بچه‌های طبیعی وقتی دست به کار خطرناکی می‌زنند و دچار آسیبی می‌شوند، معمولاً عبرت می‌گیرند در حالی که کودکان بیش فعال عبرت‌پذیر نیستند و ممکن است عمل خطرناکی را چند بار تکرار کنند.
بچه‌های بیش‌فعال را در خانه معمولاً در حالی که روی کابینت، درراور و به طور کلی در ارتفاع هستند، می‌بینید. آنها همچنین رفتارهای ناگهانی و تکانه‌ای نیز دارند، مثلاً کودک نشسته و ناگهان کنترل تلویزیون که دستش است، را پرتاب می‌کند. این رفتارهای ناگهانی و تکانشی اغلب کودکان بیش‌فعال، باعث آزار و اذیت دیگران می‌شود.