شاید اسم دستگاه تحریک مغزی TDCS کمتر به گوش شما خورده باشد و یا با طرز کار آن آشنا نباشید. در این مقاله با این روش تحریک الکتریکی مغز و نحوه کارکرد و کاربرد این دستگاه به صورت کوتاه آشنا می‌شوید.
اگر فکر می‌کنید روشtDCS (تحریک الکتریکی مغز) یک درمان نوین و کاملاً جدید است، سخت در اشتباه هستید. واقعیت این است که این تکنیک از هزاران سال پیش شناخته شده است.
اولین دستگاه‌های تحریک مغز، ماهی‌های زنده بودند. رومی‌ها و یونانیان باستان از قدرت شوک دهندگی گربه ماهی نیلی و ماهی دیگری با جریان الکتریکی آگاه بودند. در ایران نیز ابوعلی سینا از ماهی الکتریکی برای درمان سردرد استفاده می‌کرده است.
دستگاه تحریک مغزی TDCS چیست؟
دستگاه tdcs یکی از دستگاه‌های مربوط به حوزه درمانی نوروتراپی است. نوروتراپی به معنی درمان اعصاب و یا درمان سلول‌های عصبی است.
بنابراین دستگاه TDCS وسیله‌ای است که برای درمان سلول‌های عصبی و یا بیماری‌های مربوط به اعصاب به کار می‌رود.
امروزه در اکثر کشورهای پیشرفته از این وسیله درمانی استفاده می‌شود، چرا که کاملاً بی ضرر و بدون عوارض است.
دستگاه TDCS یک وسیله ابزار کمکی برای درمان است، که افراد سالم نیز می‌توانند برای افزایش توان عملکرد مغزی، تقویت حافظه و افزایش قدرت یادگیری از آن استفاده کنند.
tDCS یا تحریک الکتریکی فرا جمجمه‌ای از روش‌های غیر تهاجمی تحریک مغز است، که با استفاده از جریان الکتریکی مستقیم و ضعیف اثر خود را بجا می‌گذارد.
این جریان الکتریکی پیوسته بسیار ضعیف و حدود ۲ میلی آمپر است. که با استفاده از الکترودهایی که روی پوست سر گذاشته می‌شود، از سر عبور کرده و تحریک پذیری نورونی را در نواحی خاص مغز افزایش یا کاهش می‌دهد.
این تغییر در تحریک پذیری نورونی به تغییر در عملکرد مغز منجر می‌شود. اعمال این جریان می‌تواند به شکل جریان مستقیم (tDCS)، متناوب (tACS) و یا نویزی (tRNS) باشد.
از آنجا که این جریان مستقیم بسیار ضعیف است تاثیر آن در حدی نیست که منجر به ایجاد یک پتانسیل عمل در نورون‌ها شود، بلکه فقط آستانه‌ی تحریک پذیری آنها را بیشتر یا کمتر (بسته به شرایط جریان الکتریکی عبور داده شده) می‌کند. به عبارت دیگر این جریان فقط به قطبی سازی می‌پردازد.
بررسی دستگاه‌های اولیه بر روی نمونه‌های حیوانی نشانگر تغییر فعالیت قشر مخ در اثر گذر جریان الکتریکی به صورت کاهش یا افزایش تحریک‌پذیری است.
این اثرات با تغییر در میزان ساخت پروتئین‌ها و سطوح درون سلولی AMP حلقوی و کلسیم، تا مدتی پا بر جا می‌مانند اما عموماً برگشت پذیر و فاقد عوارض در عملکرد و ساختار سلول‌ها می‌باشند.
نحوه کار با دستگاه تحریک مغزی (TDCS)
دستگاه TDCS دارای یک باطری ۹ ولتی است و جریان مستقیم حداکثر ۲ میلی آمپر ایجاد می‌کند، که توسط سیم‌ها به دو عدد سنسور یا الکترود هدایت می‌شود.
دو الکترود که یکی دارای قطب مثبت و دیگری قطب منفی است، از طریق یک پد اسفنجی که با محلول رسانا (آب نمک) خیس شده است، بر روی پوست سر قرار می گیرند تا جریان الکتریکی بهتر هدایت شود.
جریان الکتریکی توسط این الکترودها پس از عبور از نواحی مختلف (پوست سر، جمجمه و …) خود را به سطح قشر مغز می‌رساند. جریانی که به این ناحیه رسیده نورون‌ها را دارای بار الکتریکی کرده و باعث ایجاد قطب مثبت و منفی می‌گردد که منجر به تغییر فعالیت آن ناحیه می‌شود.
آند (مثبت) مکانی است که الکترون‌ها وارد مغز می‌شوند. کاتد (منفی) جایی است که الکتریسیته از مغز خارج می‌شود. بنابراین، یک بار منفی در زیر کاتد تحریک کننده، زمانی که الکترون‌ها برای داخل شدن به الکترود تحریک کننده تجمع می‌کنند، ایجاد می‌شود.
سر انسان یک هادی ضعیف الکتریسیته است. به علاوه، حداقل ۵۰ درصد جریان در بافت‌های پیرامونی از دست می‌رود. به همین خاطر است که می‌توان از الکتریسیته بسیار کمتری، در زمانی که از جمجمه می‌گذرد و به طول مستقیم نورون‌ها را لمس می‌کند، استفاده کرد.
منطق علمی tDCS، عبور جریان الکتریکی از داخل مغز با استفاده از قرار دادن الکترودهای مثبت و منفی روی جمجمه است. بر این اساس می‌توان پیش‌بینی کرد که متغیرهای مهم در این دستگاه شامل موارد زیر می‌شود:
۱- شدت جریان: طبیعی است که هر چه میزان جریان الکتریکی بالاتر باشد اثرات بیشتری مورد انتظار خواهد بود. جریان از الکترود آنود (قطب منفی) به الکترود کاتد (قطب منفی) برقرار می‌گردد.
۲- شکل و اندازه الکترود: می‌توان گفت مهم‌تر از شدت جریان، چگالی جریان گذر کرده از مغز می‌باشد. چگالی یا تراکم جریان در واقع معرف میزان جریان عبوری از هر سانتی متر مربع است.
۳- محل قرارگیری الکترود: با توجه به اندازه به کار رفته و اصول فنی tDCS نمی‌توان دقت مکانی زیادی از آن انتظار داشت. اما تاثیر گذاری منطقه‌ای، در حد قشر حرکتی راست یا چپ و یا قشر پره فرونتال راست یا چپ امکان پذیر است.
۴- طول برقراری جریان: بدیهی است که با افزایش طول دوره جریان و یا شدت جریان می‌توان انتظار اثرات بیشتری را در tDCS انتظار داشت.
اما با توجه به گسترش دامنه نواحی تحت تاثیر در اثر افزایش شدت جریان و تحریک شدن نورون‌های لایه‌های زیرین و ایجاد اثرات غیر قابل کنترل و ارزیابی، ترجیح داده می‌شود برای افزایش اثر، طول دوره آن افزایش یابد.
کاربردهای دستگاه TDCS
دستگاه TDCS در درمان افسردگی بسیار نتیجه‌ی مثبتی را داشته و می‌توان گفت معادل یک دوره‌ی شش هفته‌ای مصرف قرص فلوکستین می‌باشد.
در مورد خانم‌های حامله‌ای که دچار بیماری افسردگی هستند و به خاطر محدودیت در مصرف داروی ضد افسردگی نمی‌توان به آنها دارو تجویز کرد، بهترین و بی‌ضررترین وسیله در این مورد انتخاب روش tDCS است، چون هیچ گونه عوارض جانبی ندارد.
از دیگر موارد کاربردی که بسیار تاثیر مثبتی داشته است میگرن، درد ناشی از صدمات تروماتیک نخاع و یا افرادی که دچار سکته‌ی مغزی شده اند، آفازی و پارکینسون می‌باشد. در زمینه‌ی پرخوری عصبی نیز باعث کاهش اشتهای کاذب می‌شود.
به طور کلی می‌توان گفت، دستگاه تحریک مغزی TDCS به عنوان درمان کمکی برای لیستی از بیماری‌های زیر مفید است:
- افسردگی
- اضطراب
- بی خوابی
- سردردهای میگرنی
- فیبرو میالژی
- بازتوانی سکته مغزی
- اختلالات تکلمی که به دنبال سکته مغزی ایجاد شده
- انواع دردهای مختلف بدن که به دارو جواب نداده
- دردهای مزمن
- اسکیزوفرنی
- .وز وزگوش
- پارکینسون
- تقویت حافظه در بیماری آلزایمر
- آسیب‌های ناشی از ضربه نخاع
- کاهش اشتها
- تعدیل وزن
- بیش فعالی و نقص توجه
- اعتیاد به سیگار، الکل، غذا، مواد مخدر و به خصوص شیشه
علاوه بر این از دستگاه TDCS در افراد سالم نیز در زمینه‌ی توانمندی شناختی و جهت موارد زیر استفاده می‌شود:
- افزایش عملکرد شناختی
- توانایی گفتاری
- درک ریاضی و گستره توجه و حافظه
- حافظه
- یادگیری
- توجه و برنامه‌یزی
- و همچنین می‌توانند برای ارتقاء و بهبود از دستگاه TDCS استفاده کنند، زیرا به صورت کلی باعث افزایش عملکرد مغزی در فرد می‌شود. در ضمن تاکنون برای تحریک الکتریکی مغز هیچ گونه عارضه‌ای گزارش نشده است.
tdcs، نوروفیدبک، بایوفیدبک جزء دسته‌ی روش‌های جانبی محسوب می‌شوند که اکثراً در کنار کار روان درمانی و مشاوره صورت می‌گیرد. اما خوشبختانه این روش‌های جانبی عملکرد مثبتی را در حوزه‌ی روانشناسی داشته است.