نورون چیست؟

برای آشنایی با مغز و سیستم عصبی مرکزی بدن، ابتدا باید با مهمترین عضو آن یعنی نورون آشنا شویم و ببینیم نورون چیست؟ نورون‌ها، بنیادین‌ترین و اصلی‌ترین سلول‌های عصبی هستند.

این سلول‌ها کار انتقال و پردازش پیام‌های عصبی را بر عهده دارند. در این مطلب با ساختار نورون، نحوه عملکرد آن‌ها و انواع آن در سیستم عصبی به زبان ساده آشنا می‌شوید.

• سیستم عصبی
  همه ما می دانیم که بدن انسان از میلیاردها سلول ساخته شده است. هر کدام از این سلول‌ها وظیفه‌ی خاصی را به عهده دارند. سیستم عصبی بدن نیز برای انجام وظایف خود، دارای سلول‌های عصبی مخصوصی به نام نورون است. تنها مغز انسان دارای حدود شصت و هشت میلیارد نورون می‌باشد.
  دستگاه عصبی یا سیستم عصبی (Nervous System) در بدن انسان به هماهنگی و نظارت فعالیت‌های گوناگون بدن می‌پردازد و بین اعمال سلول‌ها و اندام‌های مختلف بدن هماهنگی ایجاد می‌کند.دستگاه عصبی به طور کلی اینگونه عمل می کند که ابتدا محرک‌های خارجی را دریافت کرده. یک جریان عصبی یا همان پیام که حاوی مفهوم آن محرک است (مانند سرما، گرما و…)، ایجاد می کند. این جریان عصبی را از یک نقطهٔ دستگاه به نقطهٔ دیگر و از یک واحد عصبی به یک واحد دیگر منتقل می کند.سامانه عصبی سه وظیفه اصلی دریافت پیام‌های حواس، پردازش داده‌ها و اعمال حرکات را بر عهده دارد. دریافت حواس یعنی بدن از راه نورون‌ها به گردآوری اطلاعات می‌پردازد. در ادامه نورون‌ها این پیام‌های عصبی را از گیرنده‌های حسی به مغز و نخاع منتقل می‌کنند. پردازش اطلاعات در مغز صورت می‌گیرد. در انتها نیز فرمان‌های عصبی از مغز و نخاع به ماهیچه‌ها و اندام‌ها منتقل می‌شود.

• دستگاه عصبی به دو بخش اصلی تقسیم می شوند، که عبارت‌اند از:
  دستگاه عصبی مرکزی: که از مغز و نخاع تشکیل شده ‌است.
  دستگاه عصبی محیطی: که شامل رشته های عصبی است، که سایر قسمت‌های بدن را به مغز و نخاع مرتبط می کنند.

• نورون چیست؟
  اما ببینیم در حفیفت نورون چیست و چه نوع سلولی است؟ اگر فرض کنیم بدن انسان یک ساختمان است، نورون‌ها در واقع با تشکیل شبکه‌های عصبی نقش سیم‌کشی این ساختمان را بازی می‌کنند. این نورون‌ها هستند که پیام‌ها را از داخل یا خارج بدن دریافت کرده، به مراکز عصبی می‌رسانند و پاسخ آن را گرفته و به اندام‌ها انتقال می‌دهند.نورون‌ها سلول‌های تخصصی هستند، که در قسمت مغز، نخاع و سیستم عصبی محیطی بدن فعالیت می کنند. این سلول‌های عصبی تحریک پذیر بوده و مسئول انتقال و پردازش پیام‌ها هستند.سلول‌های نورون به وسیله پدیده الکتروشیمیایی ‌(پدیده الکتروشیمی به واکنش‌های شیمیایی می گویند، که در اثر عبور جریان الکتریکی اتفاق می‌افتد. یا اینکه یک واکنش‌ شیمیایی باعث ایجاد جریان الکتریکی می‌شود.) با هم ارتباط برقرار می کنند.یعنی آنها از طریق همین پدیده الکتروشیمی و ایجاد جریان الکتریکی پیام را از مغز به سیستم عصبی محیطی در سراسر بدن ارسال و بلعکس از بافت‌های بدن دریافت کرده و به مغز می رسانند. هر نورون می‌تواند اطلاعات را از نورون دیگر یا از محیط بگیرد و به سلول بعدی که می تواند نورون باشد یا سلول دیگر منتقل کند. نورون‌ها همچنین در قسمت مغز وظیفه‌ی پردازش اطلاعات را نیز عهده‌دار هستند.

  محرک‌های حسی مختلفی مانند حواس پنجگانه (بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی، لامسه و…) بر نورون‌ها اثر می کنند و باعث ایجاد پیام یا در واقع جریان عصبی در آنها می شوند. پیام عصبی به صورت علائم الکتریکی در طول یک نورون حرکت می کند و سپس به نورون دیگر منتقل می شود.

  نورون‌ها این اطلاعات را با سرعتی باور نکردنی در بدن انتقال می‌دهند. به صورتی که می بینید شکل و ساختار، سرعت انتقال پیام، عملکرد و… آنها باعث شده که این سلول‌های کوچک، پیشرفته‌ترین ماشین بیولوژیک جهان یعنی مغز را بسازند و خودشان در دسته متفاوت‌ترین سلول‌ها قرار گیرند.

• ساختمان نورون
  سلول‌های عصبی از نظر شکل و ظاهر بسیار متفاوت‌اند. اما همه‌ی آن‌ها تقریبا ساختار یکسانی دارند. هر نورون از ۳ بخش اصلی تشکیل شده است. یعنی یک قسمت جسم سلولی و دو زایده متفاوت به نام های دندریت و آکسون دارد.
  از لحاظ عملکردی یک نورون شامل بخش گیرنده پیام (دندریت)، بخش ادغام (جسم سلولی) و بخش انتقال دهنده پیام (آکسون‌) می‌باشد. نورون‌ها از راه دندریت اطلاعات را دریافت کرده و از راه آکسون داده‌ها را به سلول بعدی منتقل می‌کنند.
• هر چند نورون‌ها بسیار متفاوت از سایر سلول‌ها هستند، اما از چند نظر با سلول‌های دیگر بدن شباهت دارند:
  توسط غشای سلولی احاطه شده‌اند.
  دارای هسته سلولی هستند.
  دارای سیتوپلاسم و اندامک‌های غشادار هستند.
  فرآیندهای معمول مانند سنتز پروتئین و تولید انرژی (تنفس سلولی) در آن‌ها صورت می‌گیرد.
• جسم سلولی:
  هر سلول عصبی یک جسم سلولی دارد، که بزرگ‌ترین قسمت آن است. در جسم سلولی هسته سلول، سیتوپلاسم و اندامک‌های سلولی قرار گرفته است.
  معمولا یک یا چند هستک در داخل هسته دیده می شود. هسته در اغلب نورون‌ها حالت کروی یا بیضی شکل دارد.

• دندریت:
  دندریت به قسمت بالایی نورون می‌گویند، که به صورت شاخک یا زایده از جسم سلولی بیرون زده است. دندریت‌ها شاخک‌هایی کوتاه و بلند، منشعب و متعدد هستند و هر چه از جسم سلولی دور می شوند، باریک‌تر شده و شاخه شاخه می‌شوند.دندریت پیغام عصبی را از نورون قبلی یا محیط می‌گیرد. این پیام از این نورون رد شده و به نورون بعدی داده می‌شود. این کار تا جایی ادامه پیدا می‌کند که پیام به نخاع برسد و بعد از آن نخاع پیام عصبی را برای تحلیل به مغز بفرستد.

• آکسون:
  آکسون به قسمت پایینی نورون‌ها می‌گویند، که به صورت شاخک یا زایده‌ای بلند (گاهی با انشعابات جانبی) از جسم سلولی بیرون زده است. شروع آن از روی جسم سلولی به صورت برآمدگی تپه‌ای شکل به نام تپه آکسونی است. دور آکسون را غلاف میلین پوشانده است.وظیفه آکسون انتقال پیام عصبی به سایر سلول‌های عصبی یا سلول‌های بافت‌های دیگر بدن است. پیام عصبی بعد از اینکه توسط دندریت از نورون قبلی دریافت می شود، از جسم سلولی رد شده و وارد آکسون می‌شود. آکسون مسئول انتقال پیام به نرورن یا سلول بعدی است.آکسون ها در نورون‌های حسی کوتاه‌اند و در سلول‌های رابط می‌تواند کوتاه یا بلند باشند. برخی از سلول‌های عصبی نیز فاقد آکسون هستند، مثل آماکرین در چشم.

پیشنهاد میکنیم این مقاله را مطالعه کنید: کاربرد بیوفیدبک در روانشناسی و روانپزشکی

• انواع نورون‌ها
  نورون‌ها یا سلول‌های عصبی سه نوع هستند: نورون‌های حسی، حرکتی و رابط.
• نورون حسی:
  نورون‌های حسی آکسون کوتاه و دندریت بلند دارند و با توجه به شکل ظاهری خود، وظیفه انتقال پیام از اندام ها به جسم سلولی را بر عهده دارند.
  در واقع نورون‌های حسی پیام‌های عصبی را از اندام های مختلف بدن به مغز منتقل می‌کنند. این پیام‌ها مربوط به درد، حرارت، فشار و سایر پیام‌هایی هستند که از اندام‌های حسی ارسال می شوند.
  زمانی که دستمان را به جسمی داغ می زنیم و احساس سوختگی می کنیم، نورون های حسی در حال فعالیت اند.

• نورون حرکتی:
  نورون‌های حرکتی برای انتقال پیام از مراکز عصبی به اندام‌ها تخصص پیدا کرده‌اند. این سلول‌ها معمولا دارای آکسون بلند و دندریت کوتاه هستند. نورون‌های حرکتی پیام ها و امواج عصبی را از مغز و یا نخاع به اندام ها می برند.زمانی که بعد از احساس گرما دست خود را عقب می کشیم نورون‌های حرکتی در حال فعالیت‌اند.

• نورون‌های رابط:
  این نوع از نورون‌ها، دندریت کوتاه دارند و با توجه به محل قرار گیری می توانند اکسون کوتاه یا بلند داشته باشند. اکثر نورون‌های دستگاه عصبی مرکزی از نوع نورون‌های رابط‌اند و همان گونه که از نام آن پیداست، رابطی بین نورون‌های حسی و حرکتی و مراکز عصبی هستند.