درمان بیش فعالی با دارو اولین و مطمئن‌ترین روش درمان این اختلال در کودکان و بزرگسالان است. در مطلب قبل درباره ۴ روش اصلی درمان بیش فعالی صحبت کردیم که در مقاله درمان بیش فعالی می توانید آن را مطالعه کنید.

بیش فعالی در صورتی که در کودکی درمان نشود تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند و منجر به مشکلات بسیار زیادی همچون افسردگی خواهد شد، که فرآیند درمان را سخت می‌کند. بسیاری از والدین از روش‌های صحیح برخورد با کودکان بیش فعال و یا انتخاب بهترین روش درمانی مستأصل می‌شوند.

کودکان می‌توانند با حمایت والدین و اقدامات به موقع آ‌ن‌ها تمرکز و توجه خود را افزایش دهند و همانند کودکان عادی زندگی کنند.

بیش فعالی یکی از انواع اختلالات رفتاری در کودکان است، که با به کارگیری همزمان چند روش درمانی قابل درمان است. درمان بیش فعالی با دارو اولین و مهم‌ترین گزینه درمان افراد بیش فعال است، که در کنار آن می‌توان از سایر روش‌ها به عنوان مکمل درمان استفاده کرد.

درمان بیش فعالی با دارو

از قدیم همیشه دارو درمانی برای کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه – بیش فعالی درمان ارجح بوده است. دارو درمانی به دلیل سرعت بالای پاسخگویی و همچنین نیاز کم به صرف وقت یکی از محبوب‌ترین روش‌هاست.

نتیجه اکثر مطالعات علمی این است که درمان بیش فعالی با دارو مهم‌ترین و موثرترین روش در این بین است. بر این اساس، از هر ۱۰ نفر، حدود ۸ نفر با استفاده از این روش درمان به مرز بهبودی رسیده‌اند.

از آنجایی که کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی، در سنین شکل‌گیری عزت نفس و اعتماد به نفس، قرار دارند، درمان بیش فعالی با دارو در این رابطه بسیار تاثیرگذار و مؤثر است.

معروف‌ترین و شایع‌ترین درمان موثر در این بین قرص متیل فنیدیت یا ریتالین است که مدت‌هاست در سراسر جهان درمان اصلی این اختلال است.

درمان بیش فعالی با دارو برای برگرداندن کودک به روال عادی و کاهش علائم این اختلال بسیار تاثیرگذار و مؤثر می‌باشد. گذشته از این، درمان دارویی بیش فعالی برای جلوگیری از افسردگی، ناامیدی، کاهش اعتماد به نفس و افت تحصیلی فرد، ضرورت و اهمیت پیدا می‌کند.

در دهه‌های اخیر تولید دارو برای درمان بیش فعالی به شدت افزایش پیدا کرده است. بین سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۱۱ بیش فعالی در کودکان به میزان حدود ۴۱٪ افزایش داشته و برآورد می‌شود از سال ۲۰۱۱، ۱۱٪ از کودکان بین ۴ تا ۱۷ سال، بیش‌فعال تشخیص داده شده‌اند. یعنی در مجموع ۶٫۴ میلیون نفر به بیش‌فعالی دچار شده‌اند.

انواع دارو برای درمان بیش فعالی

داروهایی که برای درمان بیش فعالی مورد استفاده قرار می‌گیرد، شامل داروهای محرک و غیر محرک است که به کاهش رفتارهای نامطلوب کودکان و زندگی روزانه آن‌ها کمک قابل توجهی می‌کند.

داروهایی که محرک نام دارند می‌توانند به کاهش رفتارهای پرخاشگرانه و تکانشی کمک کرده و سطح توجه فرد را افزایش دهند. اما داروهای محرک ممکن است برای تمامی افراد مبتلا به این اختلال موثر نباشند، در این صورت از داروهای غیر محرک برای افراد بالای ۶ سال استفاده می‌شوند.

داروهای درمان بیش فعالی با افزایش و متعادل کردن پیام‌رسان‌های عصبی به بهبود علائم بیش‌فعالی کمک می‌کنند. پیام‌رسان‌های عصبی موادی شیمیایی هستند که سیگنال‌هایی را میان نورون‌های مغز و بدن منتقل می‌کنند. داروهای گوناگونی برای درمان بیش فعالی وجود دارد، از جمله:

داروهای محرک مانند آمفتامین یا آدرال (Adderall) که به فرد کمک می‌کنند تمرکز بیشتری داشته باشد و عواملی را که موجب پرت شدن حواس او می‌شوند، نادیده بگیرد.

داروهای غیر محرک مانند اتوموکستین یا Strattera یا بوپروپیون یا Wellbutrin در صورتی می‌توان از این داروها استفاده کرد که عوارض جانبی داروهای محرک به اندازه‌ای زیاد باشد و کنترل شدنی نباشد یا مشکلات پزشکی دیگری وجود داشته باشد که مانع از استفاده‌ی فرد از داروهای محرک شود.

داروهای محرک مانند منیل فنیدات و ریتالین که در ۸۰ درصد موارد طبق گزارشات، در کوتاه مدت تاثیر زیادی بر روی علایم این اختلال داشته است. داروهای غیر محرک نظیر اتوموکستین که گاهاً به عنوان داروی جایگزین یا در کنار داروهای محرک پیشنهاد می‌شود.

پیشنهاد میکنیم این مقاله را مطالعه کنید عوارض نوروفیدبک

لیست داروهای محرک و غیر محرک

همانطور که گفتیم برای درمان بیش فعالی دو دسته اصلی دارو وجود دارد. این داروها به طور کلی به دو نوع محرک و غیر محرک تقسیم می‌شود. که در ادامه لیستی از این داروها را می بینید.

داروهای محرک:

که به فرد کمک می‌کنند تمرکز بیشتری داشته باشد و عواملی را که باعث پرت شدن حواس او می‌شوند، نادیده بگیرد. داروهای محرک مانند:

• آدرال و آدرال ایکس آر
• کنسترا
• دکسدرین (Dexedrine)
• فوکالی و فوکالین ایکس آر (Focalin)
• Metadate CD and Metadate ER
• متیلین و متیلین ای آر
• ریتالین، ریتالین اس آر و ریتالین ال ای
• ویوانسه
• کوییلیوانت ایکس آر

داروهای غیر محرک:

در صورتی می‌توان از این داروها استفاده کرد که عوارض جانبی داروهای محرک به اندازه‌ای زیاد باشد که کنترل شدنی نباشد. یا مشکلات پزشکی دیگری وجود داشته باشد، که مانع از استفاده‌ی فرد از داروهای محرک شود. داروهای غیر محرک مانند:

• استراترا
• اینتونیو
• کاپ وای

درمان بیش فعالی با دارو و نحوه مصرف داروها

باید این نکته را مدنظر داشته باشید که کلاً داروها (مخصوصاً بیش فعالی و عدم تمرکز)  تیغ دو لبه است،  هم می‌تواند باعث بهبود تمرکز و فعالیت کودک شود و هم می‌تواند از طرف دیگر تشدید کننده آن باشد و اثرات منفی بر روی کودک داشته باشد.

همه این موارد بستگی به میزان بیش فعالی در کودک، مقدار و زمان تجویز دارو دارد. دلیل، مقدار، ساعت و نوع مصرف داروها تعیین کننده اثربخشی آنها هستند.

یکی از نکات مهم و حائز اهمیت در این شیوه درمان، تنظیم درست دوز مصرفی داروها می‌باشد. بر این اساس، چنانچه در ابتدا دوز داروها مقدار کمی تجویز شده و به تدریج دوز مصرف افزایش پیدا کند، با عوارض بسیار کمتری همراه می‌باشد.

درمان دارویی این کودکان همان طور که گفته شد بهتر است در سنین کودکی و حدود پیش‌دبستانی آغاز شود و در صورت درمان مداوم حدود نیمی از این کودکان در نوجوانی قادرند بدون درمان دارویی عملکرد طبیعی و مطلوبی داشته باشند.

اما نیم دیگر نیازمند درمان ادامه دار با دارو هستند. همان گونه که یک مبتلا به بیماری پرفشاری خون نیز نیازمند درمان مداوم با داروی ضد فشار خون است.

درمان بیش فعالی با دارو و عوارض جانبی داروها

درمان بیش فعالی با دارو معمولاً ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد. از آنجایی که غالباً افراد از لحاظ فیزیولوژیکی و فیزیک بدنی با یکدیگر از تفاوت‌هایی برخوردار می‌باشند، عوارض داروها نیز تاثیرات متفاوتی بر آنها می گذارد. این داروها می‌توانند عوارض جانبی زیر را نیز ایجاد کنند:

• مشکلات خواب
• نوسانات خلقی
• بی اشتهایی
• مشکلات قلبی
• فکر کردن یا اقدام به خودکشی.

آن طور که عموم مردم تصور می‌کنند، اختلال بیش فعالی تنها یک نوع اختلال نیست، بلکه انواع بیش فعالی وجود دارد که باید با انواع این بیماری و علائم هر نوع از آن آشنا شد.

هر نوع از بیش فعالی یک سری از علائم و نشانه‌های مربوط به خودش را دارد. در این مطلب به انواع بیش فعالی و نشانه‌های هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم.

در دو مقاله قبل درباره‌ی بیماری بیش فعالی و علت آن صحبت کردیم، که می‌توانید در مقالات زیر آن‌ها را مطالعه کنید.

• بیش فعالی چیست؟
• علت بیش فعالی

اگر فکر می‌کنید فرزندتان با بقیه کودکان فرق دارد، بیش از حد شیطنت می‌کند و در فکر‌ کردن، رفتار و روش یادگیری با سایر همسالان خود تفاوت دارد.

همچنین اگر این احتمال را می‌دهید و نگرانید که شاید دلیل مشکلات فرزندتان در خانه، مدرسه و روابط دوستانه بیش فعالی است، حتماً با این اختلال و انواع آن آشنا شده و پس از تشخیص قطعی توسط پزشک و مشاور دنبال درمان بیش فعالی کودک خود باشید.

بسیاری از پدر و مادرها از وجود اختلال بیش فعالی-کم‌توجهی در فرزندشان با خبر نیستند، به خصوص وقتی کودک به شکل واضحی بیش از حد فعال نیست.

آنها گمان می‌کنند که همه‌ی کودکان مبتلا به این اختلال، باید بیش از حد فعالیت داشته باشند و مثل خرگوش همیشه در حال ورجه و ورجه و بالا و پایین رفتن از در و دیوار باشند.

که البته این تصور درست نیست، زیرا بیش فعالی انواع مختلفی دارد و همه کودکان مبتلا لزوماً شیطنت و جست و خیز بیش از اندازه ندارند. بنابراین بهتر است با انواع مختلف این بیماری و علائم آنها آشنا شوید.

 

انواع بیش فعالی

اختلال بیش فعالی در بزرگسالان و نیز در کودکان مختلف، دارای ویژگی‌های یکسان نیست. علائم بیش فعالی به روش‌ها، با ترکیب‌ها و در درجات مختلفی روی افراد تأثیر می‌گذارد.

علاوه بر این، علائم بیش فعالی با تغییر شرایط زندگی و گذر از پیش‌دبستانی به دبستان، دبیرستان و پس آن در بزرگسالی تغییر می‌کنند.

بیش فعالی معمولاً از ۲ سالگی به بعد شروع می‌شود و دارای ۳ بعد اساسی است، که شامل پرتحرکی یا بیش فعالی، کمبود توجه و تمرکز و تکانشگری یا بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی می باشد. این اختلال انواع گوناگونی دارد و کودکان ترکیب متفاوتی از نشانه‌ها را بروز می‌دهند.

بیشتر کودکان بیش‌فعال دچار مشکل تمرکز هم هستند و شایع‌ترین نوع بیش‌فعالی در کودکان، وجود همزمان تحرک و جنب ‌و جوش، همراه با مشکل توجه و تمرکز است.

همچنین در بعضی از کودکان دیده می‌شود، که فقط مشکل پرتحرکی و عملکرد تکانه‌ای دارند و دسته دیگری از کودکان فقط دچار مشکل تمرکز هستند.

هر چند که اکثراً نشانه‌های کمبود توجه، تکانشگری و بیش فعالی در افراد با هم دیده می‌شود. اما در برخی از افراد مبتلا، دسته‌ای از نشانه‌ها بارزتر بوده و بیشتر به چشم می‌خورد. بر همین اساس، این اختلال را به سه نوع می‌توان تقسیم کرد:

 

۱- اختلال بیش فعالی از نوع بیش‌فعالی-تکانشگری

از بین انواع بیش فعالی در کودکان پیش دبستانی که معمولاً والدین آنها به کلینیک‌های روان‌شناختی و روان‌پزشکی مراجعه می‌کنند،  این گونه رایج‌تر است.

کودکان مبتلا به نوع بیش‌فعال_تکانشگر مشکلی در حفظ توجه ندارند، ولی نشانه‌های بیش فعالی و تکانشگری را نشان می‌دهند و بیش فعالی رفتاری در آن‌ها به وضوح دیده می‌شود.

این گروه به طور مشخص فعالیت بالایی دارند و زمانی مطرح می‌شود که نشانه‌های بیش فعالی تکانشگری در شش ماه گذشته بیشتر از نشانه‌های نبود توجه دیده شده باشند.

در واقع می‌توان گفت این اختلال تنها بیش فعالیتی یا فزون کنشی و رفتارهایی است، که انگیزه آنی دارند و بدون فکر قبلی انجام داده می‌شوند. از نشانه‌های آن می‌توان علائم زیر را ذکر کرد:

 

• کودک همیشه بی‌قرار است و دست و پایش را تکان می‌دهد. نمی‌تواند یک جا بی‌حرکت بماند. مدام پیچ و تاب می‌خورد و از میز و صندلی بالا و پایین می‌رود.
• تنظیم مهارت‌های حرکتی برایش دشوار است.
• محل نشستن یا صندلی را مدام ترک می‌کند.
• انرژی زیادی دارد و زیاد فعالیت می‌کند، به اصطلاح می‌گویند از دیوار راست بالا می‌رود.
• نمی‌تواند بی سر و صدا باشد و همیشه کارها و بازی‌هایش پرسر و صدا و پرهیاهو است.
• مدام در حال حرکت به نظر می‌رسد (سر گردانند).
• به ‌سادگی هیجان‌زده و برانگیخته می‌شود و به سختی آرام می‌گیرد.
• یک‌ریز حرف می‌زند، در حالی که به سختی می‌توانید حرف‌هایش را بفهمید.
• تحمل انتظار ندارد و نوبت را رعایت نمی‌تواند.
• تخریب‌گر است و از این کار لذت می برد.
• بدون فکر و بدون توجه به عواقب، کارش را انجام می‌دهد.
• رفتار و واکنش‌های ناگهانی، بدون فکر و احساسی دارد.
• به سختی خودش را کنترل می‌کند و نمی‌تواند مانع رفتارها و کارهایش شود.
• قبل از تمام شدن سؤال و بدون فکر جواب سوال را می‌دهد. میان حرف یا کار دیگران می‌پرد و بی‌نوبت حرف می‌زند. همچنین بدون توجه به عواقب آن حرفی را به زبان می‌آورد.
• قبل از اینکه کامل برایش توضیح بدهند، شروع به انجام کارها می‌کند.
• خطر می‌کند بدون اینکه به پیامدهایش فکر کند و به همین دلیل ممکن است دچار حوادث زیادی شود.
• اهل کار گروهی و همکاری با دیگران نیست.
• به راحتی آشفته و خشمگین می‌شود و مدیریت احساسات برایش دشوار است.
• تحمل سرخوردگی و شکست را ندارد.

۲- اختلال بیش فعالی از نوع بی توجهی

از بین انواع بیش فعالی نوع کمتر عادی آن این است، که فرد مبتلا دچار مشکل تمرکز پیدا کردن شود، اما کارهای پیش‌بینی نشده را انجام نمی‌دهد. در واقع کودکان با اختلال بی توجهی، برخلاف گروه قبلی فعالیت زیادی ندارند و مشکل اصلی آنها عدم توجه و تمرکز است.

این کودکان کلاس و یا سایر فعالیت‌ها را به هم نمی‌زنند، در عوض توانایی نگه داشتن تمرکز خود بر روی تکالیف درسی و یا اجرای قوانین روتین خانه و خانواده را ندارند. به همین دلیل هم معمولاً به علائم آنها توجهی نشده و به سادگی این اختلال در آن‌ها شناسایی نمی‌شود.

به بیانی دیگر می‌توان گفت این افراد حضور فیزیکی دارند، اما فکر و حواسشان جای دیگری است و معمولاً به اسم نابغه‌های کودن شناخته می شوند.

فرد مبتلا ممکن است در گوش کردن به معلم مشکل داشته باشد و یا لوازم شخصی خود را گم کند. در این نوع اختلال افراد بسیار رویا پرداز بوده و اشتباهات خیلی سطحی دارند. از نشانه‌های آن می‌توان علائم زیر را عنوان کرد:

از روی بی دقتی دچار اشتباه می‌شود.
به ‌سادگی دچار حواس ‌پرتی می‌شود.
نمی‌تواند به راحتی تمرکز کند و به جای کار اصلی بر روی چیزهای بیهوده تمرکز می‌کند. همچنین معمولاً سرگرم کارهایی می‌شود که ربطی به موضوع ندارد.
در حفظ توجه بیش از ۵ دقیقه مشکل دارند.
همیشه از کاری به کاری دیگر می‌پرد.

 

پیشنهاد میکنیم این مقاله را مطالعه کنید علائم و نشانه های تشخیص اوتیسم در بزرگسالان

 

از طرف دیگر ممکن است نتواند تمرکز بیش از حدش را از روی موضوعی بردارد. در واقع کودک تمرکز بی‌اندازه‌اش را صرف موضوعی بی‌ربط و غیرضروری می‌کند و نمی‌تواند به چیز دیگری توجه کند. مثلاً کودک ساعت‌ها بازی ویدیویی می‌کند و انتقال این توجه به موضوعی دیگر برایش بسیار سخت است.

گوش نمی‌دهند و فقط تظاهر به گوش دادن می‌کند. زیرا احتمالاً در حال رویاپردازی است و فکرش جای دیگری سیر می‌کند.
از خود عکس‌العمل‌های سریع نشان می‌دهند، مثلاً هنگام گوش کردن ناگهان سر خود را برمی‌گرداند.
به‌ طور غیرطبیعی فراموش ‌کار است.
کارها را نیمه کاره رها می‌کند.
وسایلش را گم می‌کند و افکار و فعالیت‌هایش بی‌نظم و قاعده است.
در سازماندهی برنامه‌ها مشکل دارند.
نمی‌تواند توجه لازم را به جزئیات داشته باشد.
به کارهایی که نیازمند تمرکز بالا هستند، علاقه‌ای ندارد یا از آنها دوری می‌کند.
به سختی کاری را شروع می‌کند و مدام کارها را به تأخیر می‌اندازد.
به سادگی کسل می‌شود.
وقت شناس نیست و درک درستی از زمان ندارد.
با کوچک‌ترین محرکی، مثل بوق ماشین یا صدای تیک تاک ساعت حواسش پرت می‌شود.
از دستورات داده شده پیروی نمی‌کند.
خواب کمی دارد.

 

۳- اختلال بیش فعالی از نوع ترکیبی

عادی‌ترین و شایع‌ترین نوع از انواع بیش فعالی در کودکان، نوع ترکیبی آن بوده و به کودکانی اطلاق می‌شود که رفتارهای ترکیبی از هر سه علامت ذکر شده از اختلال بیش فعالی را با هم بروز می‌دهند.

این کودکان پرتحرک و پر جنب و جوش بوده و همزمان با این علائم مشکل توجه و تمرکز نیز دارند. علائم این گروه از اختلال بیش فعالی به شکل دشواری در تمرکز، دشواری در کنترل رفتارهای ناگهانی و بیش از حد فعال بودن جلوه‌گر می‌شود.

در واقع این نوع از انواع بیش فعالی زمانی شناسایی می‌شود، که هم نشانه‌های کمبود توجه، هم نشانه‌های بیش فعالی و تکانشگری، در دست کم شش ماه گذشته، پیوسته نمود داشته باشند. در بیشتر کودکان و نوجوانان بیش فعال، نوع ترکیبی آن دیده می‌شود.