درمان کودکان بیش فعال شیوه‌های متنوعی دارد، که دارودرمانی از اصلی‌ترین شیوه‌ی درمان این اختلال است.

سایر شیوه‌ها نیز به عنوان مکمل در کنار دارو به کار می‌روند. بازی درمانی هم که یکی از زیر شاخه‌های کاردرمانی است، به عنوان یکی از درمان‌های مکمل و موثر مطرح است.

در مطلب قبل درباره سایر روش‌های درمان بیش فعالی صحبت کردیم، که در مقاله درمان بیش فعالی می‌توانید آن را مطالعه کنید.

در اختلال بیش فعالی معمولاً کودکان تحرک بسیار زیادی دارند و بیش از اندازه جنب و جوش می‌کند. تحرک بالا و مصرف انرژی زیاد کودک باعث دردسرهایی برای خود و اطرافیانش در خانه و مدرسه می‌شود.

کودک بیش‌فعال معمولاً تمامی انرژی خود را صرف جنب و جوش می‌کنند، تا جایی که دیگر توان و زمانی برای کارهای دیگر مانند یادگیری، آموزش مهارت‌ها، انجام تکالیف مدرسه و… ندارند.

به علاوه کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی مهار واکنش‌های خود به خودی را برای کودکان دشوار می‌کند، واکنش‌هایی که می‌تواند همه چیز از جمله حرکت، گفتار و گوش دادن را تحت تأثیر قرار دهد. در واقع آنها نه که نخواهند، بلکه نمی‌توانند جلوی تحرک زیاد خود را بگیرند.

از طرفی در برخی از این کودکان نقص توجه نیز دیده می‌شود، پس اگر به موقع درمان نشوند ممکن است به سمت ترک تحصیل و مسیرهای انحرافی کشیده شوند. بنابراین درمان این کودکان بسیار ضروری به نظر می‌رسد.

بازی درمانی به عنوان یک روش درمانی مکمل در کنار دارو به کار می رود. البته در موارد خفیف گاهی برای درمان کودکان بیش فعال نیازی به مصرف دارو هم نیست.

زیرا بررسی‌ها نشان داده که برخی از فعالیت‌ها و بازی‌ها تأثیر مستقیمی در کاهش و یا درمان اختلال بیش فعالی دارد. در این مطلب به صورت کوتاه با درمان کودکان بیش فعال به روش بازی درمانی آشنا می‌شوید.

درمان کودکان بیش فعال با بازی درمانی

معمولاً والدین از کاربرد داروهای روان‌پزشکی برای کودکان خود نگرانی خاصی دارند. چه بسا دارو درمانی تنها اثر مقطعی داشته باشد.

در نتیجه کار بر روی درمان‌های روانشناختی و غیر دارویی ضروری به نظر می‌رسد و بازی درمانی یکی از روش‌های درمانی بسیار موثر، برای کودکان بیش فعال است.

بازی، می‌تواند به عنوان نوعی ابزار کار آمد در تشخیص و درمان اختلالات روانی کودکان مؤثر باشد.

اختلال بیش فعالی و عدم توجه (ADHD) نوعی اختلال رفتاری رشدی است که بر اساس آن، کودک توانایی دقت و تمرکز بر موضوعات را ندارد و یادگیری در او به کندی انجام می‌شود.

کودک پیش فعال، معمولاً یک بازی یا یک فعالیت را تا آخر به سرانجام نمی‌رساند و در نیمه راه رها می‌کند. اما به هر حال کودکان در سن مدرسه، برای یادگیری درس‌های خود و انجام تکالیف شان، نیازمند حدی از توجه و تمرکز هستند.

اگر کودک نتواند توجه و تمرکز خود را کنترل کند، در یادگیری و انجام تکالیف خواندن، نوشتن و ریاضی دچار مشکل می‌شود.

بازی‌هایی مثل پازل، شطرنج، معما، بازی‌های ساختنی و غیره یک تمرین عالی برای مغز است. این‌ها گزینه‌های جذاب برای بچه‌های بیش‌فعال است زیرا باعث می‌شود آنها در یک مکان بنشینند و تمرکز کنند.

بازی پازل موجب تمرکز مبتلایان به این اختلال می‌شود، بنابراین استفاده از پازل‌ها می‌تواند مشکل عدم یادگیری در این کودکان را که بخشی از آن به عدم تمرکز مربوط شود برطرف کند.

راه رفتن بر روی تخته‌های تعادلی، مسدود کردن نخود و لوبیا و تشکیل خانه شیوه‌های دیگری برای تقویت تمرکز و یادگیری در این کودکان محسوب می‌شود.

استفاده از مداد رنگی و نقاشی، راه دیگری برای درمان اختلال بیش فعالی و فقدان توجه است. باید از بازی‌ها و شیوه‌های کم خطر در درمان کودکان بیش فعال استفاده کرد چرا که آنها دچار نقص توجه هستند و بازی‌هایی که نیاز به توجه دارند را نمی‌توانند انجام دهند.

همچنین می‌توان برای بالا بردن تمرکز و دقت این کودکان یک صفحه حاوی مطلبی ورزشی به کودک بدهیم و از او بخواهیم تا دور تمام کلمات «توپ» خط بکشد.

علاوه بر این درمان کودکان بیش فعال برای کنترل انرژی مبتلایان به این اختلال باید، از ورزش‌هایی که پریدن در آن‌ها زیاد است استفاده کنیم.

برای درمان بیش فعالی کودک با بازی می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:

• بازی‌ها و فعالیت‌هایی که با هدف یکپارچه سازی حسی و همچنین تعدیل پر حرکتی صورت می‌پذیرد که شامل ۱۰ فعالیت جداگانه است.
• بازی‌ها و فعالیت‌هایی جهت افزایش تحمل شامل ۳ فعالیت می باشد.
• بازی‌ها و فعالیت‌هایی جهت افزایش خود کنترلی شامل ۴ فعالیت.
• بازی و فعالیت جهت افزایش توجه و تمرکز شامل ۳ فعالیت.
• مطالعات حاکی از این است که بازی درمانی باعث کاهش معنی دار شدت علائم بیش فعالی همراه با کمبود توجه، بیش فعالی، کمبود توجه، خطاهای پاسخ دهی و افزایش معنی دار زمان پاسخ دهی می‌شود.

در واقع می‌توان از بازی درمانی به عنوان یک روش درمانی موثر برای کودکان و نوجوانان مبتلایان به ADHD بهره برد.

بلین به بررسی تاثیر بازی درمانی شناختی رفتاری در حل مشکلات مبتلایان به ADHD پرداخت که نتایج وی نیز حاکی از تاثیر معنادار بازی درمانی در بهبود مشکلات ناشی از این اختلال بود.

مور نیز به منظور افزایش مهارت کودکان مبتلا به ADHD از نوعی تمرین چشمی شبه بازی استفاده نمود. نتایج آن نشان داد که با گذشت زمان، تکانش‌گری چشم‌های این کودکان کاهش یافته، تمرکز و توجه افزایش داشته و مهارت‌های گوش دادن در این کودکان بهتر می‌گردد

آن طور که عموم مردم تصور می‌کنند، اختلال بیش فعالی تنها یک نوع اختلال نیست، بلکه انواع بیش فعالی وجود دارد که باید با انواع این بیماری و علائم هر نوع از آن آشنا شد.

هر نوع از بیش فعالی یک سری از علائم و نشانه‌های مربوط به خودش را دارد. در این مطلب به انواع بیش فعالی و نشانه‌های هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم.

در دو مقاله قبل درباره‌ی بیماری بیش فعالی و علت آن صحبت کردیم، که می‌توانید در مقالات زیر آن‌ها را مطالعه کنید.

• بیش فعالی چیست؟
• علت بیش فعالی

اگر فکر می‌کنید فرزندتان با بقیه کودکان فرق دارد، بیش از حد شیطنت می‌کند و در فکر‌ کردن، رفتار و روش یادگیری با سایر همسالان خود تفاوت دارد.

همچنین اگر این احتمال را می‌دهید و نگرانید که شاید دلیل مشکلات فرزندتان در خانه، مدرسه و روابط دوستانه بیش فعالی است، حتماً با این اختلال و انواع آن آشنا شده و پس از تشخیص قطعی توسط پزشک و مشاور دنبال درمان بیش فعالی کودک خود باشید.

بسیاری از پدر و مادرها از وجود اختلال بیش فعالی-کم‌توجهی در فرزندشان با خبر نیستند، به خصوص وقتی کودک به شکل واضحی بیش از حد فعال نیست.

آنها گمان می‌کنند که همه‌ی کودکان مبتلا به این اختلال، باید بیش از حد فعالیت داشته باشند و مثل خرگوش همیشه در حال ورجه و ورجه و بالا و پایین رفتن از در و دیوار باشند.

که البته این تصور درست نیست، زیرا بیش فعالی انواع مختلفی دارد و همه کودکان مبتلا لزوماً شیطنت و جست و خیز بیش از اندازه ندارند. بنابراین بهتر است با انواع مختلف این بیماری و علائم آنها آشنا شوید.

 

انواع بیش فعالی

اختلال بیش فعالی در بزرگسالان و نیز در کودکان مختلف، دارای ویژگی‌های یکسان نیست. علائم بیش فعالی به روش‌ها، با ترکیب‌ها و در درجات مختلفی روی افراد تأثیر می‌گذارد.

علاوه بر این، علائم بیش فعالی با تغییر شرایط زندگی و گذر از پیش‌دبستانی به دبستان، دبیرستان و پس آن در بزرگسالی تغییر می‌کنند.

بیش فعالی معمولاً از ۲ سالگی به بعد شروع می‌شود و دارای ۳ بعد اساسی است، که شامل پرتحرکی یا بیش فعالی، کمبود توجه و تمرکز و تکانشگری یا بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی می باشد. این اختلال انواع گوناگونی دارد و کودکان ترکیب متفاوتی از نشانه‌ها را بروز می‌دهند.

بیشتر کودکان بیش‌فعال دچار مشکل تمرکز هم هستند و شایع‌ترین نوع بیش‌فعالی در کودکان، وجود همزمان تحرک و جنب ‌و جوش، همراه با مشکل توجه و تمرکز است.

همچنین در بعضی از کودکان دیده می‌شود، که فقط مشکل پرتحرکی و عملکرد تکانه‌ای دارند و دسته دیگری از کودکان فقط دچار مشکل تمرکز هستند.

هر چند که اکثراً نشانه‌های کمبود توجه، تکانشگری و بیش فعالی در افراد با هم دیده می‌شود. اما در برخی از افراد مبتلا، دسته‌ای از نشانه‌ها بارزتر بوده و بیشتر به چشم می‌خورد. بر همین اساس، این اختلال را به سه نوع می‌توان تقسیم کرد:

 

۱- اختلال بیش فعالی از نوع بیش‌فعالی-تکانشگری

از بین انواع بیش فعالی در کودکان پیش دبستانی که معمولاً والدین آنها به کلینیک‌های روان‌شناختی و روان‌پزشکی مراجعه می‌کنند،  این گونه رایج‌تر است.

کودکان مبتلا به نوع بیش‌فعال_تکانشگر مشکلی در حفظ توجه ندارند، ولی نشانه‌های بیش فعالی و تکانشگری را نشان می‌دهند و بیش فعالی رفتاری در آن‌ها به وضوح دیده می‌شود.

این گروه به طور مشخص فعالیت بالایی دارند و زمانی مطرح می‌شود که نشانه‌های بیش فعالی تکانشگری در شش ماه گذشته بیشتر از نشانه‌های نبود توجه دیده شده باشند.

در واقع می‌توان گفت این اختلال تنها بیش فعالیتی یا فزون کنشی و رفتارهایی است، که انگیزه آنی دارند و بدون فکر قبلی انجام داده می‌شوند. از نشانه‌های آن می‌توان علائم زیر را ذکر کرد:

 

• کودک همیشه بی‌قرار است و دست و پایش را تکان می‌دهد. نمی‌تواند یک جا بی‌حرکت بماند. مدام پیچ و تاب می‌خورد و از میز و صندلی بالا و پایین می‌رود.
• تنظیم مهارت‌های حرکتی برایش دشوار است.
• محل نشستن یا صندلی را مدام ترک می‌کند.
• انرژی زیادی دارد و زیاد فعالیت می‌کند، به اصطلاح می‌گویند از دیوار راست بالا می‌رود.
• نمی‌تواند بی سر و صدا باشد و همیشه کارها و بازی‌هایش پرسر و صدا و پرهیاهو است.
• مدام در حال حرکت به نظر می‌رسد (سر گردانند).
• به ‌سادگی هیجان‌زده و برانگیخته می‌شود و به سختی آرام می‌گیرد.
• یک‌ریز حرف می‌زند، در حالی که به سختی می‌توانید حرف‌هایش را بفهمید.
• تحمل انتظار ندارد و نوبت را رعایت نمی‌تواند.
• تخریب‌گر است و از این کار لذت می برد.
• بدون فکر و بدون توجه به عواقب، کارش را انجام می‌دهد.
• رفتار و واکنش‌های ناگهانی، بدون فکر و احساسی دارد.
• به سختی خودش را کنترل می‌کند و نمی‌تواند مانع رفتارها و کارهایش شود.
• قبل از تمام شدن سؤال و بدون فکر جواب سوال را می‌دهد. میان حرف یا کار دیگران می‌پرد و بی‌نوبت حرف می‌زند. همچنین بدون توجه به عواقب آن حرفی را به زبان می‌آورد.
• قبل از اینکه کامل برایش توضیح بدهند، شروع به انجام کارها می‌کند.
• خطر می‌کند بدون اینکه به پیامدهایش فکر کند و به همین دلیل ممکن است دچار حوادث زیادی شود.
• اهل کار گروهی و همکاری با دیگران نیست.
• به راحتی آشفته و خشمگین می‌شود و مدیریت احساسات برایش دشوار است.
• تحمل سرخوردگی و شکست را ندارد.

۲- اختلال بیش فعالی از نوع بی توجهی

از بین انواع بیش فعالی نوع کمتر عادی آن این است، که فرد مبتلا دچار مشکل تمرکز پیدا کردن شود، اما کارهای پیش‌بینی نشده را انجام نمی‌دهد. در واقع کودکان با اختلال بی توجهی، برخلاف گروه قبلی فعالیت زیادی ندارند و مشکل اصلی آنها عدم توجه و تمرکز است.

این کودکان کلاس و یا سایر فعالیت‌ها را به هم نمی‌زنند، در عوض توانایی نگه داشتن تمرکز خود بر روی تکالیف درسی و یا اجرای قوانین روتین خانه و خانواده را ندارند. به همین دلیل هم معمولاً به علائم آنها توجهی نشده و به سادگی این اختلال در آن‌ها شناسایی نمی‌شود.

به بیانی دیگر می‌توان گفت این افراد حضور فیزیکی دارند، اما فکر و حواسشان جای دیگری است و معمولاً به اسم نابغه‌های کودن شناخته می شوند.

فرد مبتلا ممکن است در گوش کردن به معلم مشکل داشته باشد و یا لوازم شخصی خود را گم کند. در این نوع اختلال افراد بسیار رویا پرداز بوده و اشتباهات خیلی سطحی دارند. از نشانه‌های آن می‌توان علائم زیر را عنوان کرد:

از روی بی دقتی دچار اشتباه می‌شود.
به ‌سادگی دچار حواس ‌پرتی می‌شود.
نمی‌تواند به راحتی تمرکز کند و به جای کار اصلی بر روی چیزهای بیهوده تمرکز می‌کند. همچنین معمولاً سرگرم کارهایی می‌شود که ربطی به موضوع ندارد.
در حفظ توجه بیش از ۵ دقیقه مشکل دارند.
همیشه از کاری به کاری دیگر می‌پرد.

 

پیشنهاد میکنیم این مقاله را مطالعه کنید علائم و نشانه های تشخیص اوتیسم در بزرگسالان

 

از طرف دیگر ممکن است نتواند تمرکز بیش از حدش را از روی موضوعی بردارد. در واقع کودک تمرکز بی‌اندازه‌اش را صرف موضوعی بی‌ربط و غیرضروری می‌کند و نمی‌تواند به چیز دیگری توجه کند. مثلاً کودک ساعت‌ها بازی ویدیویی می‌کند و انتقال این توجه به موضوعی دیگر برایش بسیار سخت است.

گوش نمی‌دهند و فقط تظاهر به گوش دادن می‌کند. زیرا احتمالاً در حال رویاپردازی است و فکرش جای دیگری سیر می‌کند.
از خود عکس‌العمل‌های سریع نشان می‌دهند، مثلاً هنگام گوش کردن ناگهان سر خود را برمی‌گرداند.
به‌ طور غیرطبیعی فراموش ‌کار است.
کارها را نیمه کاره رها می‌کند.
وسایلش را گم می‌کند و افکار و فعالیت‌هایش بی‌نظم و قاعده است.
در سازماندهی برنامه‌ها مشکل دارند.
نمی‌تواند توجه لازم را به جزئیات داشته باشد.
به کارهایی که نیازمند تمرکز بالا هستند، علاقه‌ای ندارد یا از آنها دوری می‌کند.
به سختی کاری را شروع می‌کند و مدام کارها را به تأخیر می‌اندازد.
به سادگی کسل می‌شود.
وقت شناس نیست و درک درستی از زمان ندارد.
با کوچک‌ترین محرکی، مثل بوق ماشین یا صدای تیک تاک ساعت حواسش پرت می‌شود.
از دستورات داده شده پیروی نمی‌کند.
خواب کمی دارد.

 

۳- اختلال بیش فعالی از نوع ترکیبی

عادی‌ترین و شایع‌ترین نوع از انواع بیش فعالی در کودکان، نوع ترکیبی آن بوده و به کودکانی اطلاق می‌شود که رفتارهای ترکیبی از هر سه علامت ذکر شده از اختلال بیش فعالی را با هم بروز می‌دهند.

این کودکان پرتحرک و پر جنب و جوش بوده و همزمان با این علائم مشکل توجه و تمرکز نیز دارند. علائم این گروه از اختلال بیش فعالی به شکل دشواری در تمرکز، دشواری در کنترل رفتارهای ناگهانی و بیش از حد فعال بودن جلوه‌گر می‌شود.

در واقع این نوع از انواع بیش فعالی زمانی شناسایی می‌شود، که هم نشانه‌های کمبود توجه، هم نشانه‌های بیش فعالی و تکانشگری، در دست کم شش ماه گذشته، پیوسته نمود داشته باشند. در بیشتر کودکان و نوجوانان بیش فعال، نوع ترکیبی آن دیده می‌شود.