درمان با نوروتراپی و موارد کاربرد نوروفیدبک
نوروتراپی یک روش درمانی نسبتاً جدید است که از اصول علمی عصبشناسی و روانشناسی برای بهبود عملکرد مغز و سیستم عصبی استفاده میکند. این روش تلاش میکند با تغییر الگوهای فکری، عاطفی و رفتاری فرد، عملکرد مغز و سیستم عصبی را بهبود بخشد.
اصول اساسی نوروتراپی شامل مفاهیمی همچون نوروپلاستیسیتی و نوروژنزیس میشود. نوروپلاستیسیتی به توانایی مغز برای تغییر و تطبیق با محیط و شرایط جدید اشاره دارد. این ایده بر این اساس است که مغز میتواند ارتباطات نورونی را بازسازی کرده و الگوهای جدید را برای بهبود عملکرد ایجاد کند. در حالی که نوروژنزیس به تولید و توسعه نورونهای جدید در مغز اشاره دارد.
فهرست مطالب
نوروتراپی چیست و چه کاربرد هایی دارد؟
نوروتراپی یک روش درمانی نوظهور است که به کمک اصول علمی عصبشناسی و روانشناسی، بهبود عملکرد مغز و سیستم عصبی را هدف قرار میدهد. این روش با استفاده از تغییر الگوهای فکری، عاطفی و رفتاری فرد، بهبود راههایی برای بهبودی مغز و عملکرد عصبی ایجاد میکند.
نوروتراپی تلاش میکند با اصلاح الگوهای فکری و رفتاری، نقاط ضعف و مشکلاتی که ممکن است در عملکرد مغز و سیستم عصبی وجود داشته باشد را بهبود بخشد. این روش اغلب با روشهای رواندرمانی، مشاوره روانشناختی و تمرینات مختلف روانی و فیزیکی همراه است.
پیشینه تاریخی نوروتراپی
نوروتراپی، یکی از شاخههای رواندرمانی نوظهور است که از اواسط قرن بیستم و به خصوص در دهههای اخیر توجه بیشتری به آن شده است. این روش، در حالی که از اصول علمی عصبشناسی و روانشناسی بهره میبرد، سعی دارد با استفاده از فرآیندهای ذهنی و روانی، عملکرد مغز و سیستم عصبی را بهبود بخشد.
نوروفیدبک بر مبنای EEG
رایجترین نوع مورد استفاده نوروفیدبک برای درمان با نوروتراپی استفاده از الکتروانسفالوگرافی است، که به صورت آنلاین دادههای امواج مغزی را به صورت دیداری، شنیداری و یا موارد دیگر در اختیار فرد می گذارد.
تا فرد با اصلاح آن در جهت افزایش موارد دلخواه و کاهش موارد نامطلوب قادر به تغییر الگوی امواج مغزی خود شود، که این تغییر با تمرین و تکرار می تواند تبدیل به الگوی اصلی مغز شود.
امواج مغزی به صورت موجی شامل فرکانسهای مختلف دیده میشود، که با چشم قادر به تفکیک فرکانسهای تشکیل دهنده آن نیست.
هر طیف فرکانسی امواج مغزی دارای منشاهای مختلفی در مغز است و بنابراین با ثبت از هر نقطه جمجمه موجی متفاوت را شاهد هستیم، که با تغییر حالت و شرایط فرد و هم چنین مکان الکترود متفاوت خواهد بود
اصول اساسی نوروتراپی
نوروپلاستیسیتی:
این اصل اساسی نوروتراپی به توانایی مغز برای تغییر و تطبیق با محیط و شرایط جدید اشاره دارد. مغز افراد قابلیت تغییر و بازسازی اتصالات نورونی خود را داراست. با تمرینهای مداوم و منظم، میتوان الگوهای جدیدی از فعالیتهای عصبی ایجاد کرد
نوروژنزیس:
این اصل به توانایی مغز برای تولید و توسعه نورونهای جدید اشاره دارد. این فرآیند باعث افزایش حجم مغز، ایجاد اتصالات نورونی جدید و بهبود عملکرد عصبی میشود. تحریکهای فیزیکی و ذهنی میتوانند فرایند نوروژنزیس را تشویق و تسریع کنند.
اصول عملکرد های دیگر نوروتراپی
پلاستیسیته مغزی (Neuroplasticity): این اصل بیان میکند که مغز میتواند تغییر کند و قابلیت یادگیری و تغییر الگوهای عملکردی را دارد. این امر به این معناست که با تمرین و تکرار، شبکههای عصبی در مغز تغییر میکنند و باعث بهبود عملکرد مغز میشوند.
تحریک مغزی (Brain Stimulation): از جمله روشهای مورد استفاده در نوروتراپی، تحریک مغزی از طریق تکنولوژیهای مختلف مانند تحریک مغناطیسی تکراری (rTMS) و تحریک الکتریکی مستقیم (tDCS) است. این روشها برای تنظیم فعالیت مغزی و بهبود عملکرد مغز استفاده میشوند.
انتخابهای زندگی و عوامل محیطی (Lifestyle and Environmental Factors): عوامل مختلفی مانند خواب، تغذیه، ورزش، استرس، و روابط اجتماعی میتوانند بر فعالیت و سلامتی مغز تأثیرگذار باشند. در نوروتراپی، توجه به این عوامل و ارائه راهکارهایی برای بهبود آنها برای بهبود عملکرد مغز و روان انسان مورد توجه قرار میگیرد.
ارتباط مغز و بدن (Mind-Body Connection): این اصل بر این ایده مبتنی است که هیچ ارتباط جدایی بین ذهن و بدن وجود ندارد، بلکه آنها با هم تعامل دارند. در نوروتراپی، از تمرینات روانشناختی، تمرینات تنفسی، مدیتیشن و تمرینات فیزیکی برای بهبود این ارتباط و بهبود عملکرد روان و فیزیکی استفاده میشود.
تفکر مثبت (Positive Thinking): تفکر مثبت و بهبود انگیزه و اعتماد به نفس نقش مهمی در بهبود روان و عملکرد مغز دارد. از این رو، در نوروتراپی، به تقویت و تقویت تفکر مثبت و افزایش انگیزه برای تغییر و بهبود استفاده میشود.
روش های نوروتراپی
تمرینات روانشناختی: شامل تکنیکهایی مانند مدیتیشن، ذهنآگاهی (مایندفولنس)، تمرینات تفکر مثبت و تمرینات تمرکز و تمرینات تعاملی میشود که هدف آنها اصلاح و بهبود الگوهای فکری و روانی فرد است.
تمرینات تنفسی: تمرینات تنفسی میتواند به بهبود تمرکز و آرامش فرد کمک کند. تنفس عمیق و متمرکز میتواند فشار و استرس را کاهش دهد و عملکرد مغز را بهبود بخشد.
تمرینات حرکتی: فعالیتهای ورزشی و تناسب اندام نیز میتواند به بهبود عملکرد مغز و سیستم عصبی کمک کند. ورزشهای منظم میتوانند باعث افزایش جریان خون به مغز، افزایش تولید هورمونهای مغزی مفید و بهبود عملکرد شبکههای عصبی شوند.
مدیتیشن: تمرینات مدیتیشن و ذهنآگاهی که بر اساس تمرکز بر روی لحظههای حاضر و افکار و احساسات فرد استوار است، میتواند به کاهش استرس و افزایش آرامش و تمرکز کمک کند.
تمرینات استرس مدیریتی: این تمرینات شامل تکنیکهایی مانند تمرین تنفسی عمیق، تمرینات مدیتیشن، و تکنیکهای مدیریت زمان و اولویتبندی است که هدف آنها کاهش استرس و افزایش سطح آرامش و رضایت زندگی است.
کاربرد و مزایای نوروتراپی
مدیریت استرس و اضطراب: نوروتراپی میتواند به کاهش سطح استرس و اضطراب کمک کند و راهکارهای موثری برای مدیریت این حالتها ارائه دهد.
افزایش تمرکز و توجه: تمرینات نوروتراپی میتوانند به بهبود تمرکز و توجه فرد کمک کنند و عملکرد شناختی را بهبود بخشند.
افزایش خلاقیت و نوآوری: با افزایش ارتباطات نورونی و ایجاد الگوهای جدید فکری، نوروتراپی میتواند به افزایش خلاقیت و نوآوری کمک کند.
مدیریت دردهای مزمن: برخی از تمرینات نوروتراپی میتوانند به بهبود مدیریت دردهای مزمن کمک کنند و سطح راحتی فرد را افزایش دهند.
درمان با نوروتراپی
هدف از آموزش نوروفیدبک تبدیل الگوهای EEG ناسالم به نوع سالم است. به عنوان مثال یک مراجع ممکن است در یک ناحیه از مغز مقدار زیادی تتا داشته باشد، در حالی که دامنه بتا بسیار پایین باشد.
اگر چنین حالتی باشد هدف از آموزش نوروفیدبک در این مراجع کاهش دامنههای تتا و افزایش دامنههای بتا خواهد بود.
آموزش نوروفیدبک معمولاً مرتبط با تنظیم آستانهها است. آستانهها میزان سختی و آسانی مهارت در انجام یک تکلیف را مشخص میکند. در صورت عدم وجود پاداش و تقویت در زمان مناسبی هیچ یادگیری صورت نمیگیرد.
کاهش دامنه یک فرکانس در پهنای باند مخصوص با آستانه مهاری و افزایش دامنه با آستانه پاداشی همراه است. یک آستانه مهاری مثل یک خط پایه است.
چون زمانی که دامنه موج کمتر از آستانه میشود کارآموز تشویق میشود. آستانه پاداشی شبیه یک دونده دو با مانع است، چون کارآموز زمانی پاداش دریافت میکند، که دامنه موج بالای آستانه تنظیم شده باشد.
به طور مثال اگر یک کارآموز به طور متوسط ۷ میکرو ولت آلفا در Cz داشته باشد، آستانهها میتواند هم در جهت کاهش و هم در جهت افزایش دامنه تنظیم شود.
برای کاهش دامنه یک آستانه مهاری باید استفاده شود و هر زمان که دامنه کمتر از هفت میکرو ولت باشد کارآموز تشویق شود.
این امکان وجود دارد که که یک یا دو یا بیشتر آستانه در یک زمان برای فرکانسهای مختلف تنظیم شود. در کل افزایش دامنه یک موج آموزش افزایش (up training) و آموزش کاهش (down training) نامیده میشود.
بعد از ثبت ارزیابی و آنالیز دادهها، باید پروتکل مناسب درمانی را برای مراجع انجام دهیم. قالبهای درمانی در پوشه پروتکل موجود است.
قالب درمان مد نظر را از بین قالبهای موجود در پوشه پروتکل در محل نصب برنامه، از منوی Template باز میکنیم.
در روند درمان، نیازی به ذخیره دادهها نداریم و میتوانیم تیک ذخیره داده را نزنیم. (اختیاری) فرایند درمان در هر جلسه، حداقل نیم ساعت میباشد
فرایند درمان نوروتراپی
با توجه به علت مراجعه بیمار، پرسش نامه و تستها و مشاوره مورد نظر انجام میگیرد و پروتکل درمانی برای وی مشخص میگردد.
به عنوان مثال از پروتکلهای رایج برای ADHD میتوان از SMR و theta / beta نام برد. در ابتدای هر جلسه، یک ثبت پایه برای مقایسههای بعدی و دنبال کردن سیر پیشرفت انجام میگیرد و بعد جلسه نوروفیدبک آغاز میگردد.
هر جلسه نوروفیدبک حدود ۲۰ – ۶۰ دقیقه طول میکشد. برای تثبیت اثر نوروفیدبک بسته به شدت اختلال و انگیزه بیمار و رابطه بیمار- نوروتراپ حدود ۲۰ – ۴۰ جلسه و گاهی بیشتر لازم است.
جلسه با قرار دادن الکترودها بر مبنای پروتکل و ثبت EEG و در نهایت گرفتن فیدبک به صورت دیداری / شنیداری (بازی- فیلم- موسیقی) بر مبنای پروتکل تعریف شده برای اصلاح امواج مد نظر انجام میپذیرد
نکات کلینیکی درمان با نوروتراپی
- استفاده از صندلی در وضعیت راست
- مدیریت مناسب زمان برای هر پروتکل با توجه به مشکلات مراجعان
- تقسیم بندی زمان درمان به جلسات کوتاه برای هر پروتکل (خواندن، نوشتن و غیره)
- کلاه بعد از استفاده شسته شود.
- کلاه ثبت اندازه سر باشد.
- محیط گرم یا سرد نباشد.
- پوست سر تمیز باشد.
- ژل به اندازه کافی تزریق شود.
- محیط سرو صدا نداشته باشد.
- حتیالامکان دارو مصرف نشود یا اطلاع داده شود.
- قهوه مصرف نشود.
موارد احتیاط:
در مراجعان با سابقه تشنج، تتا را افزایش ندهید.
در اختلالات PTSD، افزایش تتا منجر به برانگیختن خاطرات ناخواسته میشود.
میشود از افزایش تتا و آلفا پس سری (پروتکل عمقی) برای درمان تروماهای گذشته استفاده کرد.
افزایش تتا را در لوب پیشانی انجام نمیدهیم زیرا آهسته بودن لوب پیشانی مطلوب نیست
میزان اثر بخشی نوروفیدبک:
سطح ۱: به صورت تجربی و آزمایشی مورد تأیید قرار نگرفته است.
سطح۲: با احتمال کم مؤثر است.
سطح ۳: با احتمال زیاد مؤثر است.
سطح ۴: مؤثر است.
سطح ۵: مؤثر و اختصاصی است
موارد پژوهشی نوروتراپی
با توجه به اینکه در این روش از امواج مغزی استفاده میشود و در بسیاری از بیماریها، اختلال در امواج مغزی مشاهده میشود.
بنابراین نیاز به تحقیقات بیشتر برای توسعه کاربرد و هم چنین شناخت مکانیسم عمل دستگاه نوروفیدبک برای شناخت بهتر کارکرد مغز ضروری به نظر میرسد.
هم چنین برای ارتقای عملکرد مغز در حالت سالم همانند افزایش خلاقیت نیز تحقیقات پراکندهای انجام شده است، که نیاز به اکتشاف بیشتر دارد
بحث و جمع بندی
نوروتراپی یک روش درمانی نوظهور است که با بهرهگیری از اصول علمی عصبشناسی و روانشناسی، بهبود عملکرد مغز و سیستم عصبی را هدف قرار میدهد. این روش با اصلاح الگوهای فکری و رفتاری، بهبود راههایی برای بهبودی مغز و عملکرد عصبی ایجاد میکند و میتواند در مدیریت استرس، اضطراب، بهبود تمرکز و خلاقیت، و مدیریت دردهای مزمن موثر باشد.
در حالی که نوروتراپی برای بسیاری از افراد مؤثر است، اما ممکن است برای برخی دیگر مناسب نباشد. مشاوره با پزشک یا متخصص ضروری است.
تکنیکهای نوروتراپی شامل نوروفیدبک، rTMS، CES و سایر روشهای الکتروتراپی هستند.
نوروتراپی میتواند به عنوان یک روش مکمل در کنار سایر درمانها مانند مشاوره روانشناسی و داروها استفاده شود.
نتایج ممکن است متغیر باشد. برخی بیماران ممکن است به سرعت احساس بهبودی کنند، در حالی که برای دیگران ممکن است زمان بیشتری نیاز باشد.
بعضی از دستگاههای نوروتراپی برای استفاده خانگی وجود دارند، اما بهتر است تحت نظارت یک متخصص مجرب استفاده شوند.