درمان با نوروتراپی و موارد کاربرد نوروفیدبک

درمان با نوروتراپی و موارد کاربرد نوروفیدبک

 

نوروفیدبک بر مبنای EEG

رایج‌ترین نوع مورد استفاده نوروفیدبک برای درمان با نوروتراپی استفاده از الکتروانسفالوگرافی است، که به صورت آنلاین داده‌های امواج مغزی را به صورت دیداری، شنیداری و یا موارد دیگر در اختیار فرد می گذارد.

تا فرد با اصلاح آن در جهت افزایش موارد دلخواه و کاهش موارد نامطلوب قادر به تغییر الگوی امواج مغزی خود شود، که این تغییر با تمرین و تکرار می تواند تبدیل به الگوی اصلی مغز شود.

امواج مغزی به صورت موجی شامل فرکانس‌های مختلف دیده می‌شود، که با چشم قادر به تفکیک فرکانس‌های تشکیل دهنده آن نیست.

هر طیف فرکانسی امواج مغزی دارای منشاهای مختلفی در مغز است و بنابراین با ثبت از هر نقطه جمجمه موجی متفاوت را شاهد هستیم، که با تغییر حالت و شرایط فرد و هم چنین مکان الکترود متفاوت خواهد بود.

 

نام‌های دیگر نوروفیدبک :

• EEG Biofeedback
• Brain training
• Neuro-therapy
• Neuro-training
• Attention training

برای انجام نوروفیدبک، با توجه به پروتکل درمانی مد نظر (در اینجا مثلاً افزایش بتا و کاهش تتا) از پانل Game استفاده می‌کنیم.

 

کلیک راست بر روی پانل Game، برای ورود به تنظیمات آن:

 

 Flash Game Type :  انتخاب بازی نوع فلش برای اعمال نوروفیدبک

 caterpillar.swf Game File : انتخاب بازی کرم‌های ابریشم از بازی‌های موجود در پوشه پروتکل

Bar1, Bar2  Logic : بر مبنای منطق بار ۱ و ۲، پیشرفت در بازی حاصل می‌شود. در اینجا یعنی حرکت کرم سبز به جلو منطق بار ۱، منطق کاهشی برای باند تتا و منطق بار ۲، منطق افزایشی برای باند بتا در نظر گرفته شده بود.
وقتی هم زمان در هر دو بار شماره ۱ و ۲ در محدوده زمانی تعیین شده برای آستانه بارها، دامنه باندها به محدوده سبز برسد، پیشرفت در بازی حاصل می‌شود.

no Full Screen : عدم نمایش تمام صفحه

Reward Time S 1  : یک ثانیه ماندن در منطقه سبز عبور از آستانه برای گرفتن پاداش که به صورت امتیاز در بالای بازی نمایش داده می‌شود.

 

درمان با نوروتراپی 

هدف از آموزش نوروفیدبک تبدیل الگوهای EEG ناسالم به نوع سالم است. به عنوان مثال یک مراجع ممکن است در یک ناحیه از مغز مقدار زیادی تتا داشته باشد، در حالی که دامنه بتا بسیار پایین باشد.

اگر چنین حالتی باشد هدف از آموزش نوروفیدبک در این مراجع کاهش دامنه‌های تتا و افزایش دامنه‌های بتا خواهد بود.

آموزش نوروفیدبک معمولاً مرتبط با تنظیم آستانه‌ها است. آستانه‌ها میزان سختی و آسانی مهارت در انجام یک تکلیف را مشخص می‌کند. در صورت عدم وجود پاداش و تقویت در زمان مناسبی هیچ یادگیری صورت نمی‌گیرد.

کاهش دامنه یک فرکانس در پهنای باند مخصوص با آستانه مهاری و افزایش دامنه با آستانه پاداشی همراه است. یک آستانه مهاری مثل یک خط پایه است.

چون زمانی که دامنه موج کمتر از آستانه می‌شود کارآموز تشویق می‌شود. آستانه پاداشی شبیه یک دونده دو با مانع است، چون کارآموز زمانی پاداش دریافت می‌کند،‌ که دامنه موج بالای آستانه تنظیم شده باشد.

به طور مثال اگر یک کارآموز به طور متوسط ۷ میکرو ولت آلفا در Cz داشته باشد، آستانه‌ها می‌تواند هم در جهت کاهش و هم در جهت افزایش دامنه تنظیم شود.

برای کاهش دامنه یک آستانه مهاری باید استفاده شود و هر زمان که دامنه کمتر از هفت میکرو ولت باشد کارآموز تشویق شود.

این امکان وجود دارد که که یک یا دو یا بیشتر آستانه در یک زمان برای فرکانس‌های مختلف تنظیم شود. در کل افزایش دامنه یک موج آموزش افزایش (up training) و آموزش کاهش (down training) نامیده می‌شود.

بعد از ثبت ارزیابی و آنالیز داده‌ها، باید پروتکل مناسب درمانی را برای مراجع انجام دهیم. قالب‌های درمانی در پوشه پروتکل موجود است.

قالب درمان مد نظر را از بین قالب‌های موجود در پوشه پروتکل در محل نصب برنامه، از منو‌ی Template باز می‌کنیم.

در روند درمان، نیازی به ذخیره داده‌ها نداریم و می‌توانیم تیک ذخیره داده را نزنیم. (اختیاری) فرایند درمان در هر جلسه، حداقل نیم ساعت می‌باشد.

 

فرایند درمان با نوروتراپی

با توجه به علت مراجعه بیمار، پرسش نامه و تست‌ها و مشاوره مورد نظر انجام می‌گیرد و پروتکل درمانی برای وی مشخص می‌گردد.

به عنوان مثال از پروتکل‌های رایج برای ADHD می‌توان از SMR و theta / beta نام برد. در ابتدای هر جلسه، یک ثبت پایه برای مقایسه‌های بعدی و دنبال کردن سیر پیشرفت انجام می‌گیرد و بعد جلسه نوروفیدبک آغاز می‌گردد.

هر جلسه نوروفیدبک حدود ۲۰ – ۶۰ دقیقه طول می‌کشد. برای تثبیت اثر نوروفیدبک بسته به شدت اختلال و انگیزه بیمار و رابطه بیمار- نوروتراپ حدود ۲۰ – ۴۰ جلسه و گاهی بیشتر لازم است.

جلسه با قرار دادن الکترودها بر مبنای پروتکل و ثبت EEG و در نهایت گرفتن فیدبک به صورت دیداری / شنیداری (بازی- فیلم- موسیقی) بر مبنای پروتکل تعریف شده برای اصلاح امواج مد نظر انجام می‌پذیرد.

 

نکات کلینیکی درمان با نوروتراپی

 

• استفاده از صندلی در وضعیت راست
• مدیریت مناسب زمان برای هر پروتکل با توجه به مشکلات مراجعان
• تقسیم بندی زمان درمان به جلسات کوتاه برای هر پروتکل (خواندن، نوشتن و غیره)
• کلاه بعد از استفاده شسته شود.
• کلاه ثبت اندازه سر باشد.
• محیط گرم یا سرد نباشد.
• پوست سر تمیز باشد.
• ژل به اندازه کافی تزریق شود.
• محیط سرو صدا نداشته باشد.
• حتی‌الامکان دارو مصرف نشود یا اطلاع داده شود.
• قهوه مصرف نشود.

موارد احتیاط:
در مراجعان با سابقه تشنج، تتا را افزایش ندهید.
در اختلالات PTSD، افزایش تتا منجر به برانگیختن خاطرات ناخواسته می‌شود.

می‌شود از افزایش تتا و آلفا پس سری (پروتکل عمقی) برای درمان تروماهای گذشته استفاده کرد.

افزایش تتا را در لوب پیشانی انجام نمی‌دهیم زیرا آهسته بودن لوب پیشانی مطلوب نیست.

 

موارد کاربرد نوروفیدبک :

امروزه نوروفیدبک به عنوان روش درمانی مکمل و حتی در برخی موارد مستقل در طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلالات به تایید رسیده است. علائم رایج دستگاه عصبی مرکزی که در بالین به نوروفیدبک پاسخ داده اند شامل:

 

مواردی که در ذیل به آنها اشاره می‌شود شامل مشکلات و بیماری‌هایی هستند که درمان با نوروفیدبک در آنها توسط FDA تأیید شده است:

• اختلال کمبود توجه / بیش‌فعالی (AD / HD)
• اضطراب Anxiety))
• اختلالات یادگیری (Learning Disability)
• اختلالات خواب (sleep disorders)
• صرع ( Epilepsy)
• آسیب و سکته مغزی (Stroke)
• دردهای مزمن و سردردهای میگرنی(Chronic Pain and Migraine)
• افسردگی (Depression)
• سوءمصرف مواد(Drug abuse)

میزان اثر بخشی نوروفیدبک

سطح ۱: به ‌صورت تجربی و آزمایشی مورد تأیید قرار نگرفته است.

سطح۲: با احتمال کم مؤثر است.

سطح ۳: با احتمال زیاد مؤثر است.

سطح ۴: مؤثر است.

سطح ۵: مؤثر و اختصاصی است.

که از بین موارد ذکر شده، مشکلات نقص توجه به خوبی به نوروفیدبک پاسخ داده و حتی به عنوان روش مستقل و اصلی درمان این اختلال استفاده می‌شود.

نوروفیدبک هم چنین به عنوان یکی از رهیافت‌های پدیده شناسی و در نهایت آگاهی مطرح است. هم چنین برای ایجاد نسلی باهوش‌تر و کارآمدتر نیز با افزایش خلاقیت و تمرکز و… کاربرد دارد.

 

موارد پژوهشی:

با توجه به اینکه در این روش از امواج مغزی استفاده می‌شود و در بسیاری از بیماری‌ها، اختلال در امواج مغزی مشاهده می‌شود.

بنابراین نیاز به تحقیقات بیشتر برای توسعه کاربرد و هم چنین شناخت مکانیسم عمل دستگاه نوروفیدبک برای شناخت بهتر کارکرد مغز ضروری به نظر می‌رسد.

هم چنین برای ارتقای عملکرد مغز در حالت سالم همانند افزایش خلاقیت نیز تحقیقات پراکنده‌ای انجام شده است، که نیاز به اکتشاف بیشتر دارد.